top of page
Ara

Fotoğraf ve müziğin kesişme noktası: Otuza otuzluk arzu nesneleri


2015 yılındaki ilk sunumundan itibaren gittiği her yerde büyük ilgi gören Total Records: Vinyl & Photography, geçtiğimiz aylarda şimdilik son durağı olan Barselona’daydı. Fotoğraf ve müziğin el ele verip hayat bulduğu ikonik plak kapaklarına adanmış sergiyi Serdar Darendeliler değerlendirdi

Plak: Boz Scaggs, Middle Man, Columbia - FC 36106, ABD, 1980, Fotoğraf: Guy Bourdin, Tasarım: Nancy Donald

Hangimiz hayatında, en az bir kez, sırf kapağına bakıp beğenerek bir plak almamıştır? Tamam, kabul ediyorum, belki bazılarımız için plaklar, yetişemediğimiz bir döneme ait nostaljik birer objeden ibaret olabilir. O zaman aynı soruyu ‘plak’ yerine ‘kaset’ veya ‘cd’ koyarak tekrarlayalım: Hangimiz hayatında en az bir kez sırf kapağına bakıp beğenerek bir kaset veya cd almamıştır? (Aslında albümleri hatta artık sadece şarkıları dijital olarak indirip dinlediğimiz bu günlerde, fiziksel olarak kaset veya cd alan ya da bir albümü baştan sona dinleyen de pek kalmadı ya neyse!) Yine de, market ra arında bilmediği sıra sıra şarap markası/çeşidi karşısında dakikalarca kıvranmaktansa en yaratıcı etikete sahip şaraplardan birini seçen veya zaman zaman kitapçıda ismini hiç duymadığı ama kapağına vurulduğu kitabı alan ve her ikisinde de genelde yanılmayan biri olarak, yukarıdaki soruya kendi adıma olumsuz bir yanıt vermem imkânsız.

Kapağı olmayan bir albüm neye benzer? Eğer yine plaklara dönecek olursak, polivinil klorürden üretilmiş, üzerine ses/müzik kaydı yapılmış, ortası boş, siyah bir daire ve bu daireyi dış darbelerden korumak/saklamak için kullanılan karton bir kılı an oluşan bir nesneye. Peki bir albümü var eden ve klasik/kült haline getirebilen sadece ihtiva ettiği

müzik midir? Muhtemelen hayır. Sanatçının/grubun kimliğine, yaptığı müziğin tarzına dair ipuçları da içeren fotoğraf, resim, illüstrasyon ve tipografiden oluşan tasarımıyla, üzerinde uzun uzadıya düşünülmüş görsel bir temsil (ve de nihayetinde reklam) aracı olan kapağının da parmağı vardır bunda.

Total Records: Vinyl & Photography sergi görünümü

Plak: Everything but the Girl, Before Today, Virgin - VST 1624, Ingiltere, 1997, Fotoğraf: Juergen Teller, Tasarım: FORM/EBGT

Kapağındaki Andy Warhol imzalı soyulabilir muz illüstrasyonuyla da kültleşen, The Velvet Underground’un efsanevi çıkış albümü; Beatles üyelerini kayıt yaptıkları stüdyonun önündeki yaya kaldırımında birbirinin peşi sıra yürürken gösteren -son stüdyo albümleri- Abbey Road; prize takılı mikrofonuyla tek ayağı arkada havadayken profilden poz veren Grace Jones’un androjen, post-endüstriyel küresel ikonluğunu sağlamlaştıran Island Life; Patti Smith’i beyaz bir duvar önünde, omuzuna attığı siyah ceketiyle adeta dünyaya meydan okur bir ifadeyle resmeden Horses; 30’lu ve 40’lı yılların sıra dışı haber fotoğrafçısı Weegee’nin Coney Island’daki halk plajında eğlenen kalabalığı resmeden siyah beyaz fotoğrafını kapağına taşıyan, George Michael’in solo kariyerinin ikinci albümü Listen without Prejudice Vol.1; Nirvana’yı bir anda grunge müziğin en tepesine yerleştiren, bir dolarlık banknotu suyun altında yakalamaya çalışan bebek fotoğraflı kapağıyla Nevermind veya dar bir kot giymiş bir erkeğin kasık bölgesine odaklanan yakın plan bir fotoğrafı -üzerinde gerçek bir fermuarla- kapak yapan Rolling Stones albümü Sticky Fingers... Popüler müzik tarihi, burada saymakla bitmeyecek, kapaklarıyla ikonlaşmış/özdeşleşmiş, yukarıdakilere benzer yüzlerce albümle dolu. Bu nedenle bir albümün değerinin ve müzik tarihi içindeki konumunun, müzikal kalitesinin/yaratıcılığının/yeniliğinin yanı sıra ticari bir nesne/ürün olarak ra ara çıktığı ‘paket’le de ilişkili olduğunu söylemek hiç de abartı olmaz.

İşte bu noktadan yola çıkan Total Records: Vinyl & Photography de yirminci yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen, kimi özel olarak çekilmiş kimi içeriğe uygun olarak -fotoğraf tarihinden veya güncel işlerden- seçilmiş fotoğra arı bir anlamda yüzüne taşıyan beş yüzü aşkın plak kapağından oluşan bir sergi. İlk olarak, fotoğraf dünyasının en önemli festivallerinden Arles Fotoğraf Buluşmaları’nın 2015 edisyonunda görücüye çıkan sergi, otuz yılı aşkın bir süredir plak koleksiyonu yapan ve 15 bin plaklık bir arşive sahip olan Antoine de Beaupré, Paris’teki Monster Melodies isimli plak dükkânının sahibi Serge Vincendet ve Arles’ın direktörü Sam Stourdzé’nin ortak çalışması. Ağırlıkla de Beaupré’nin kişisel koleksiyonundaki plaklardan derlenen sergi Arles’da o kadar ilgi gördü ve başarılı oldu ki, hemen ardından önce Zürih yakınlarındaki Fotomuseum Winterthur’da, daha sonra da Budapeşte’deki Robert Capa Contemporary Photography Center’da ve Berlin’deki c/o Berlin’de izleyicilerin karşısına çıktı. Fotoğrafların ilk kez kullanıldığı ya da yeniden yorumlandığı bağlamı/medyumu izleyicilere hatırlatmak dürtüsüyle -kullanılan fotoğrafların baskılarına değil- orijinal plak kapaklarına yer veren serginin son durağı ise Barselona’daki Foto Colectania oldu. Geçtiğimiz Mart'ta kısa bir Barselona gezisi yapma fırsatı bulmuşken bir müzik ve fotoğraf tutkunu olarak bu sergiyi kaçıramazdım ve ilk iş olarak serginin sona ermesine birkaç gün kala Foto Colectania’nın yolunu tuttum. Foto Colectania, 2002 yılında kurulan ve yakın zamanda yeni mekânına taşınan kâr amacı gütmeyen bir kurum. Sergilerin yanı sıra fotoğraftaki yeni olanaklara/açılımlara ilişkin etkinlikler ve çeşitli yayımlar da yapan Foto Colectania, üç bini aşkın kitaplık bir kütüphaneye ve önemli bir fotoğraf koleksiyonuna da sahip. Total Records’un 22 Kasım 2017-11 Mart 2018 arasına tarihlenen beşinci durağı olan Foto Colectania, serginin daha önceki gösterimlerden farklı olarak, 70’lerin sonlarından itibaren müzik dünyasındaki güncel trendlere ayak uydurarak modern fotoğrafı plak kapaklarına taşımaya başlayan İspanya müzik piyasasından bir seçkinin yanı sıra Latin Amerika müziğinin İspanya’da yaygınlaşması için yaptığı katkılarla tanınan Alejandra Fierro Eleta ya da nam-ı diğer Gladys Palmera’nın koleksiyonundan bir seçkiyi de duvarlarına taşıyordu.

Total Records: Vinyl & Photography sergi görünümü

Total Records, birbirini etkileyen ve besleyen bu iki sanat dalı arasındaki bağı sadece kronolojk ve tematik bir yaklaşımla ele almıyor. Bunun yerine altı asırlık kariyeri boyunca 120’nin üzerinde plak kapağına imza atmış olan Richard Avedon’a ayrılmış özel bir bölüm; her albümünde görünümünü değiştiren, her seferinde kimliğinin farklı bir yönünü ifşa eden David Bowie’nin 1970’lerde çıkardığı dokuz 45’likten oluşan seçki; 80’lerin ilk yarısında, müzik dünyasının en çarpıcı görsel yaratımlarından birine imza atan Grace Jones ve Jean-Paul Goude iş birliğiyle ortaya çıkan plak kapaklarına yer veren bölüm; müzisyenlerin vazgeçilmezi coverlara selam göndererek Abbey Road, Sergeant Pepper’s Lonely Hearts Club Band, Sticky Fingers gibi ikonik plak kapaklarının başka müzisyen ve gruplar tarafından coverlanmış versiyonlarından örnekler içeren bölüm; aslında fotoğrafçı olmayan ama işlerinde zaman zaman fotoğraf kullanan Andy Warhol, Robert Rauschenberg ve Dieter Roth gibi sanatçıların tasarladığı plak kapaklarından örneklere yer veren bölüm ve caz müziğinin köşe taşı plak şirketlerinden Blue Note’un yayımladığı, görsel kimliklerindeki tutarlılıklarıyla da meşhur plaklarının kapaklarına ayrılmış özel bölüm gibi çok sayıda alt başlık içeriyor Total Records.

Es geçilmemesi gereken bir diğer bölüm de isimleri reklam ya da moda fotoğrafıyla sık sık yan yana gelmeyen fotoğrafçılar ile müzisyenleri özel olarak bir araya getiren plak kapaklarına ayrılmış olanı. Monk. (W. Eugene Smith- elonious Monk), Telegram (Nobuyoshi Araki-Björk), Avenue B (Je Wall-Iggy Pop), Exile on Main St. (Robert Frank-Rolling Stones), Liliput (Peter Fischli&David Weiss-LiLiPUT), One Man’s Junk (Martin Parr-Brendon Moeller) ve Love on the Beat (William Klein-Serge Gainsbourg) örnekleri bu başlıktan aklımda kalan bazı ortaklıklar.

Plak: Grace Jones, Island Life, Island Records - 207 472, Fransa, 1985, Fotoğraf: Jean-Paul Goude, Tasarım: Greg Porto

Serginin en ilginç bölümlerinden biri ise aslında plak kapakları için çekilmemiş olan ama daha sonradan müzisyenlerin ve/veya tasarımcıların albüm konseptine uygun bularak seçtikleri, ünlü fotoğrafçıların -kimi çok bilinen kimiyse gizli kalmış- fotoğraflarını kapaklarına taşıyan plaklara ayrılmış bölüm. Fotojurnalistlerden hümanist fotoğrafçılara, deadpan fotoğrafın akla gelen ilk isimlerinden belgesel fotoğrafçılara kimler yok ki bu bölümde? Weegee (George Michael, Listen without Prejudice vol.1), Bernd&Hilla Becher (Kraftwerk, Kraftwerk), William Klein (City Kid, Name of the Game), William Eggleston (Big Star, Radio City), Elliott Erwitt (Fairground Attraction, The First of a Million Kisses), Sebastião Salgado (Jerry Harrison, Casual Gods), Robert Doisneau (Tracey orn, Plain Selling), René Burri (Kiss in the Dark, Something Special), Andreas Gursky (Members of Mayday, Worldclub), Anders Petersen (Tom Waits, Rain Dogs), Emmet Gowin (Cat Power, Headlights)...

Foto Colectania’nın geniş sergi mekânının tüm duvarlarına ve kolonlar arasına monte edilmiş pembe, yeşil, sarı ve lacivert renkli büyük panellere yerleştirilmiş yüzlerce plak kapağı... Bir yanda müzik tarihinin efsanevi onlarca grup ve şarkıcısı, diğer yanda fotoğraf tarihinin efsanevi isimleri... Kimi “Aaa, bunu da o çekmiş meğer” dedirten kapaklar, kimi “Bende bunun kasedi/cd’si var” dedirtenler... Total Records, belli bir yaşın üzerindekileri ilk gençliğine ışınlayıveren bir zaman makinesi gibi. Ve iki sanat dalının el ele verdiği nadide alanlardan birine dair hummalı bir adanmışlık ve çalışmanın -onca veriye rağmen- insanı yormayan zevkli bir sunumu.

Yirminci yüzyılın ikinci yarısına dair alternatif bir fotoğraf tarihi önermesi olarak da görülebilecek Total Records’un bir sonraki durağının neresi olacağı henüz meçhul. Ama meraklısına bir not olarak Antoine de Beaupré’nin editörlüğü, Jacques Denis ile Jean-Baptiste Mondino’nun katkılarıyla hazırlanan ve Aperture tarafından yayımlanan Total Records: Photography and the Art of the Album Cover başlıklı, sergideki plak kapaklarından daha da fazlasını içeren -dört yüz elli sayfalık- bir kitap olduğunu da ekleyerek bitirelim.

SEerge Gainsbourg, Love on the Beat, Philips - 822 849-1, Fransa, 1984, Fotoğraf: William Klein, Tasarım: Bilinmiyor

bottom of page