Ali Taptık'ın ayda bir unlimitedrag.com üzerinden okuyucuyla buluşan yazı dizisi sanatçı ve fotoğraf kitaplarını merceği altına alıyor. Serinin sıradaki yazısı gündemin ezici doğasına direnen sanatçının yazma dinamiğine ortak oluyor
Yazı: Ali Taptık
Yoğun bir suçluluk duygusu içimdeki. Yazmakta zorlanıyorum. Ekonomik kriz, iklim krizinin yanında duymaya tahammül edemediğim savaş haberleri zihnimi tamamen uyuşturuyor. Netanyahu’nun sesini duyduğumda rejim muhalifi yönetmen Avi Mograbi’nin filminde Ariel Sharon’un dans sahneleri aklıma gelmişti, seneleri yılları karıştırmışım. İkisi de asker kökenliler. Bir taraf tutmam ve bunu ifade etmem gerekiyor, yine ve hala. Filistin halkının çektiği zulme karşı bir tarafım. İsrail’de terör tehdidi altında yaşayan, manipüle edilmiş haberleri izleyen bireylerin, ailelerin yanında taraf olabilir miyim? Banane onlardan deyip geçemiyorum, nedeni ise çok belli. Oradaki sanatçılar nasıl dayanıyor acaba?
Kütüphanemin önündeyim. Geçenlerde çalışma arkadaşlarımdan Rana, unuttuğum bir kitabı çıkarmıştı; 7 Ekim sonrasında kısa bir özet isteyene Atlas of the Conflict - Lexicon. Bu bitmeyen savaş üzerine başka kitaplarım var mı? Walid Raad’ın yayınlarına bakıyorum. My neck is thinner than air ve “Oh God” she said talking to a tree Lübnan iç savaşları ve İsrail’in Lübnan’a saldırıları üzerine kitaplar bunlar. Bir başka kenarda Filistinli bir sanatçının, Yasnir Batniji’nin kitabı Home Away From Home, masanın üzerinde duruyor. Göç edilen ev ve coğrafyanın hatırasının yeniden kurgusu nasıl mümkün? Hangisi üzerine yazmalıyım emin değilim.
Atlas of the Conflict - Lexicon, Malkit Shoshan, Publicationbiz, Amsterdam, 2013
Ansiklopedi ile başlayalım. Mor karton kapakta Atlas of the Conflict - Lexicon damgası var. Dosya kağıdından biraz küçük Publication Studio yayını bu kitaptan sadece 24 tane varmış. İsrailli tasarım aktivisti ve mimar Malkit Shoshan’ın Seamless Vakfı ve bünyesinde yürüttüğü projeleri İsrail'de ülke içinde yerinden edilmiş Filistinlilerden oluşan bir köy olan Ein Hawd topluluğu tarafından kendilerine yöneltilen bir sorudan kaynağını almış. İsrail hükümeti tarafından dayatılan plana meydan okuyacak, hükümet organlarıyla müzakerelere girmelerini ve temel sivil hizmetlere ilişkin temel haklarını savunmalarını sağlayacak alternatif bir master plan arayışındaydılar. Atlas of the Conflict - Lexicon, İsrail ve Filistin sorununu haritalar ile derinlemesine inceleyen Atlas of the Conflict’in bir öncülü ya da özeti sayılabilir. Shoshan detaylı haritaları, Barış Doğrusüz’ün isimli işini hatırlatıyor. Pul gibi basılmış ekran görüntülerinde Türkiye haritası ve alternatif Kürdistan sınırlarınını gösteren iş gözümün önünde.
"Oh God" she said, talking to a tree, Walid Raad ve Atlas Grubu, Editions 591, Paris, 2010
Walid Raad kitaplarına elim gidiyor kütüphanede. "Oh God" she said, talking to a tree’ye bakıyorum. Dosya kağıdından biraz daha büyük beyaz bir kitap, ilk sayfasından ince üçünce hamura basılmış bir metin çıkıyor. Boğaz temizleme niyetine bir giriş başlığı… Raad’ın sunum performaslarında da kullandığından sert bir dille ve retorik araçlarla çaresizliğin sınırında bir öfkeyi dile getiriyor. Raad’ın anlatışına göre patlamaların kaydını tutmakla görevli bir coğrafyacı askerin kayıtlarından bunlar. Minnacık patlama bulutları sayfanın ortasında yer alıyor. Savaşın karşısında çaresizlik mi? Yıkımın ihtişamı mı? Twitter’da, Instagram'da Diyarbakır Sur bölgesinden gece görüşü görüntüleri gözlerimin önüne geliyor.
Son zamanlardaki ataletim için odaklanmakta zorlandığım gibi bir bahaneyi ileri sürebilirim. Ama durum bu değil. Yoğun bir suçluluk hissi ben odaklamaktan alıkoyuyor. Sosyal medya hesaplarımda takip ettiğim bir iki aktivist dışında İsrail devletini ve Hamas’ı kınayan ya da kınamayanları kınayan görüntülerden hızlıca uzaklaşıyorum. Gece gökyüzünü aydınlatmış roketlerin Gazze’den çekilmiş fotoğrafıyla başlayan, ateşkesin yakın olduğuna dair bir Reuters haberine takılıyorum. Yeniden kitaplara odaklanmaya çalışıyorum.
My neck is thinner air, Walid Raad ve Atlas Grubu, Walther König, Köln, 2006
Raad’dan diğer kitabın başlığı My neck is thinner then air. Arşivsel görüntülerde bombalı saldırılarda kullanılmış arabaların motor bloğunu görüyoruz. Bazen patlama yerinde yüzlerce metre ötede bulunan metal yığıntıları fotoğrafçıların sıklıkla ilgisini çekmiş. Lübnan’da 1975 - 1991 yılları arasında düzenlenmiş araçlı bomba saldırılarından tek kalan. Kitabı daha yakından tasvir etmek isterdim size ama içimden gelmiyor. 10 Ekim 2015’de Ankara’daki iki patlama aklıma geliyor. Oradan oraya bu sıçrayışlar dikkat dağınıklığı olmamalı sadece. Bedenimde bir ağrıya dönüşen hisle bilgisayarın başından kalkıyorum.
Home Away From Home, Tasyir Batniji, Aperture, New York, 2018
Belki de Walid Raad’ın işlerini bırakıp, Filistinli sanatçı Tasyir Batniji’nin Home Away From Home’u üzerine yazmalıyım. Plastik kapağı ile bir not defterini andıran bu kitapta Batniji ailesinin California’da kurduğu hayatı gündelik fotoğrafları, göç ettikleri vatanları Fillisten’den de fotoğrafla harmanlıyor. Diaspora hikâyeleri hakkında yazmak anlamlı olur mu acaba? Son senelerde kaç arkadaşımı gönüllü sürgünlere uğurladım? Anlamlı demek yersiz geliyor. Metnin başından bir daha kalkıyorum.
Yazıyı bitirmeyi ertelediğim günlerden birinde, Defne Hanım’ın hesabından paylaştığı bir videoya denk geliyorum. Bidoun Projects’in yaygınlaştırdığı Jumana Manna ait videosunda, İsrail doğal yaşamı koruma yasalarının, Filistinli ailelere, mutfaklarına, yaşamlarına ve çevrelerine etkisini yaniden canlandırmalar ile sunuyor. Yaşlı bir Filistinli’nin sorgucusuna karşı çıktığı anlar işgal bölgelerinde hayatın abzürt derece zalimleştiğine dair iyi bir kanıt.
Odaklanamamak tamamen bahane mi emin değilim. Çaresizlik ve yetersizlik hissi yazmamı engelliyor. İncelikli bir duruşum olmalı değil mi? Kütüphanemden İsrail’in yayılmacı politikalarına karşı bilgili, araştırmacı, öfkeli kitaplara bakmak bana bir şey katıyor mu? Kendimi sorumlu hissetmem basit bir narsisistik bir durum mu, yoksa tüm bu vahşet karşısındaki incelikli duruşumu ifade edemeyişimden kaynaklanan bir duygusal acı mı? Yoksa kendi iç çatışmalarım mı bana izin vermiyor? Bu ülkede düşündüğümü söylerken kendimi korumam gerekiyor.