Osman Erden 2015 Kasım ayında yayımladığımız Contemporary Istanbul özel sayımız için son 10 yılın sanat sahnesinin bir değerlendirmesini yaptı.
2005
54 sanatçının katıldığı, 16 Eylül-30 Ekim tarihleri arasında gerçekleşen 9. Uluslararası İstanbul Bienali, Charles Esche ve Vasıf Kortun küratörlüğünde ve Çelenk Bafra direktörlüğünde düzenlendi. Bienalin asistan küratörlüklerini ise Esra Sarıgedik ve November Paynter üstlendiler. Dokuzuncu bienalin teması ‘İstanbul’ olarak belirlendi ve çağırılan sanatçılardan yaklaşık yarısı, İstanbul'a bir ile altı ay arasında değişen sürelerde yaşayıp çalışmak üzere davet edildi. Bu bienalin öncekilerden diğer bir farkı da asıl sergiye paralel sergileri, etkinlikleri de içeren Konumlandırmalar Programı’ydı. Programın çekirdeğini, İstanbul'daki sanatçı girişimlerinin işlerini sergilediği, Roll dergisinin 100. sayısı vesilesi ile ofisini ve tartışmalarını yürüttüğü, uluslararası bir öğrenci atölye çalışmasının ve bir güncel sanat kitapları arşivinin yer aldığı Antrepo no.5 binasındaki Misafirperverlik Alanı oluşturdu. Misafirperverlik Alanı’nda küratörlüğünü Halil Altındere'nin yaptığı, 34 sanatçının katıldığı, 9. Uluslararası İstanbul Bienali süresince politik sesleri İstanbul'da duyulur kılacak bir alan yaratmayı hedefleyen Serbest Vuruş sergisi ve Hafriyat grubunun Procje: imalat hatası sergisi yer aldı. Serbest Vuruş sergisi nedeniyle Halil Altındere’ye Türk Ceza Kanunu’nun 301.maddesi çerçevesinde Türk Silahlı Kuvvetleri’nin alânen aşağılama suçuyla soruşturma açıldı.
Suna ve İnan Kıraç Vakfı, Haziran ayında bünyesindeki koleksiyonları dahil ettiği Pera Müzesi’ni açtı. 2001-2005 yılları arasında bulunduğu semt 4.Levent’ten esinlenme ile ‘Proje4L Güncel Sanat Müzesi’ ismini taşıyan kurum 2005 yılında ismini ‘Proje4L Elgiz Çağdaş Sanat Müzesi’ olarak değiştirmiş ve faaliyetlerine farklı bir yön verdi. İstanbul Modern Sanat Müzesi 15 Nisan- 25 Ağustos tarihleri arasında Türkiye’den bir sanatçı için düzenlenen ilk blockbuster sergi olması açısından önemli olan Fikret Mualla Retrospektifi’ni gerçekleştirdi. Sakıp Sabancı Müzesi Picasso İstanbul’da sergisini düzenleyerek blockbuster sergi anlayışını Türkiye’ye daha da yerleştirdi. Yönetim kurulu başkanlığını Osman Kavala’nın yürüttüğü Anadolu Kültür A.Ş., Kars Belediyesi ile ortak olarak Kars Sanat Merkezi’ni kurdu. Didem Özbek, Osman Bozkurt, Fatoş Üstek tarafından PiST/// Disiplinlerarası Proje Alanı faaliyete geçti. Karşı Sanat Çalışmaları’nda düzenlenen Ellinci Yılında 6-7 Eylül Olayları isimli sergi ülkücü bir grup tarafından tahrip edildi.
2006
15 Ağustos-3 Eylül 2006 tarihleri arasında, mekân olarak Sinop Hapishanesi, Etnografya Müzesi ve Selçuklu Medresesi gerçekleşen, T.Melih Görgün, Beral Madra ve Vittorio Urbani küratörlüğündeki 1. Uluslararası Sinop Bienali’ne 60 sanatçı katılmışdı. Sinop’un Osmanlı Dönemi’nde önemli bir tersane kenti olması, tersanenin işlevini kaybetmesi ile daha çok düşünce suçlularının kapatıldığı bir hapishaneye ev sahipliği yapan bir kente dönüşmesi ve Soğuk Savaş yıllarında NATO’nun Sovyetler Birliği’ne karşı kullandığı bir dinleme üssü olması bienalin düzenleyicileri tarafından dikkat çekici bulundu. İlki 1997’de Marmara Üniversitesi tarafından düzenlenen Öğrenci Trienali’nin dördüncüsü gerçekleşti. 21-24 Aralık 2006 tarihleri arasında ‘Contemporary Istanbul’ isimli sanat fuarının ilki düzenlendi. 1997 yılının Ekim ayında Borusan Sanat Galerisi’ni açan Borusan Kültür Sanat, 2006 yılında yeniden yapılanma çerçevesinde galerinin faaliyetlerine son verdi. Söz konusu galeri 1997-2006 yılları arasında gerçekleştirdiği sergilerle güncel sanat alanında önemli bir yere sahip olmuştu. Öykü Özsoy, Sylvia Kouvalis ve Kristina Kramer tarafından kurulmuş olan güncel sanat mekânı Altı Aylık 28 Şubat’ta Bengü Karaduman, Lala Rascic ve Maria Iconomopoulo’nun işlerinden oluşan Welcome Home Laika isimli sergi ile faaliyete geçti ancak mekân sahibinin altı ay süresince kullanım imkânı sunması nedeniyle Altı Aylık ismini alan inisiyatif sadece dört ay var olabildi. Kurucusu Banu Cennetoğlu tarafından “sanatçı kitapları odaklı, araç ve amaç olarak basılı malzemeyi seçmiş işleri toplayan, gösteren ve üreten kâr gütmeyen bir oluşum/mekân” olarak tanımlanan sanatçı inisiyatifi BAS kuruldu.
2007
96 sanatçını katıldığı 8 Eylül-4 Kasım 2007 tarihleri arasında düzenlenen 10. Uluslararası İstanbul Bienali’nin küratörlüğünü Hou Hanru üstlendi. Hanru bienalin teması olarak ‘İmkânsız Değil, Üstelik Gerekli-Küresel Savaş Çağında İyimserlik’i seçti. Hou Hanru’nun bienalin kavramsal çerçevesini açıklarken yazdığı satırlar Türkiye’de çeşitli çevrelerden tepki topladı. Bu tepkilerden en öne çıkanı ise Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Nazan Erkmen’in 131 öğretim görevlisinin imzası ile yayınladığı bildirisi oldu. Söz konusu bildiride Hanru’nun Kemalizm’e getirdiği eleştiri kınandı. Bazı öğretim görevlileri bu kınama bildirisinden haberdar olmadıklarını ve imzalarının geçersiz olduğunu belirtti. İKSV de söz konusu bildiriye karşılık bir açıklama yaptı ve çeşitli sanatçı ve kültür insanlarının da katılımıyla oluşan polemik neticesinde bienal Türkiye’nin gündeminde kendine yer buldu. 1996’da oluşan sanatçı grubu Hafriyat, 1 Mayıs 2007 tarihinde Karaköy’de kendine ait ‘Hafriyat Karaköy’ isimli bir mekâna sahip oldu ve faal olduğu üç sene boyunca yirmiye yakın sergi gerçekleştirdi. Allah Korkusu sergisi Vakit gazetesinin Küstah Sergi başlığı ile yayınladığı provokatif haber neticesinde ülke gündeminde konu oldu. 19 Ocak’ta Hrant Dink’in suikast sonucu öldürülmesinin hemen ardından sanat insanları tarafından 19 Ocak İnisiyatifi oluşturuldu. İKSV, Venedik Bienali’nin Türkiye pavyonunu organize etmeye başladı ve Hüseyin Bahri Alptekin sergisini gerçekleştirdi. Yapı Kredi Kazım Taşkent Sanat Galerisi’nde René Block yönetiminde ve Melih Fereli danışmanlığında kişisel sergiler düzenlenmeye başladı. Bu bağlamda Yapı Kredi Yayınları tarafından yine René Block editörlüğünde ‘Türkiye’de Güncel Sanat’ başlıklı kitap dizisi yayınlanmaya başladı. Türkiye’nin ilk özel fotoğraf galerisi olan Galeri Elipsis Sinem Yörük tarafından kuruldu.
2008
16 Ağustos-5 Eylül tarihleri arasında geniş bir küratör ve danışman grubu ile düzenlenen 2.Uluslararası Sinop Bienali’ne 24 sanatçı ve sanatçı grubu katıldı. Kavramsal çerçeve için ‘Şeylerin Yeni Düzeni’ başlığı benimsendi. Bienalin küratörlerinden Beral Madra başlığı Michel Foucault’dan ödünç aldıklarını ve bienalde ona saygılarını göstermek istediklerini belirtti. 10 Ağustos-24 Ağustos tarihleri arasında Denizhan Özer ve Seyhan Boztepe küratörlüğünde düzenlenen, ‘Şeffaf Yanılsamalar’ alt başlığına sahip 1. Çanakkale Bienali’ne Türkiye’den ve yurtdışından 56 sanatçı katıldı. Güncel sanat alanında yeniden faaliyet göstermeye başlayan Borusan Kültür Sanat, ‘ArtCenter/Istanbul’ ismiyle bir sanat merkezi kurdu. Elmas Deniz, Borga Kantürk ve Gökçe Süvari’nin ilişkilerini kesmeleri ile İzmir’de faaliyet gösteren K2 bir sanatçı inisiyatifi olmaktan çıkarak Ayşegül Kurtel’in yönettiği bir sanat kurumuna dönüştü.
Christie’s, Dubai şubesinde gerçekleştirdiği müzayedelere Türkiye sanatını da kattı ve 30 Ekim 2008 tarihinde ‘Arab, Iranian&Turkish Art (Modern&Contemporary)’ isimli müzayedeyi düzenledi. Arap ve İranlı sanatçılarla karşılaştırıldığında Türkiyeli sanatçıların eserlerinin fiyatı oldukça düşük kaldı. Vehbi Koç Vakfı’nın, Edition Block Berlin ile işbirliği içinde faaliyete geçirdiği TANAS, Türkiyeli sanatçıların yurtdışındaki görünürlüğü açısından önemli bir işlev yüklendi.
2009
40 ülkeden 70 sanatçının katıldığı, 12 Eylül-8 Kasım tarihleri arasında Bige Örer’in direktörlüğünde gerçekleşen 11. Uluslararası İstanbul Bienali’nin küratörlüğünü, kurulduğu 1999 yılından beri çalışmalarını Hırvatistan'ın Zagreb kentinde sürdüren bir küratör kolektifi ve kâr amacı gütmeyen bir görsel kültür kuruluşu olan, Ivet Ćurlin, Ana Dević, Nataša Ilić ve Sabina Sabolović'ten oluşan What, How & for Whom (WHW) üstlendi. WHW, bienalin kavramsal çerçevesini Bertolt Brecht’in Üç Kuruşluk Operası’ndan esinlenerek ‘İnsan Neyle Yaşar?’ sorusu üzerine oluşturdular. 1929 Krizi ile 2009 yılı arasında kurulmaya çalışılan benzerlik, seksen sene öncesinden yapılan çıkarımlarla dünyanın geleceğine dair ileri sürülen varsayımlar kavramsal çerçevenin iyi oturtulmadığını gösteriyordu. Antakya Akademisi Derneği girişimleri sonucu Uluslararası Antakya Bienali’nin ilki düzenlendi, 11 Eylül 2009’da Levent Çalıkoğlu’nun küratörlüğünde, güncel sanat alanında faaliyet gösteren Türkiye’den bir sanatçının ilk retrospektif sergisi olan Sarkis: Site Sergisi açıldı. Garanti Bankası yeni bir yapılanmaya giderek bünyesindeki Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi’ni, Garanti Galeri’yi ve Platform Garanti Güncel Sanat Merkezi’ni Garanti Kültür A.Ş. adı altında birleştirdi. 2001 yılında Vasıf Kortun tarafından Garanti Bankası’nın bünyesinde kurulan Platform Garanti Güncel Sanat Merkezi yeni yapılanma dahilinde faaliyetlerine son verdi. Anadolu Kültür A.Ş. tarafından yürütülen Kars Sanat Merkezi belediyenin kararıyla kapatıldı. Aynı kurum İstanbul’da Depo’yu faaliyete soktu.
Sotheby’s, İstanbul şubesini açtı ve şubenin ilk faaliyeti olarak 4 Mart’ta Londra’da ‘Turkish Contemporary Art’ başlıklı bir müzayede düzenledi. Müzayede sonucunda satışa çıkan 72 eserden 53’ü alıcı buldu. Müzayedeye katılanların gözlemlerine göre eserleri satın alanların büyük bir çoğunluğunu Türkiye vatandaşları oluşturdu. Uluslararası Sanat Eleştirmenleri Derneği (AICA) Türkiye şubesi İstanbul Bienali kapsamında güncel sanata dair bir ödül verdi. Aydan Murtezaoğlu ödülü almayı reddetti. İKSV yurtdışı projeler kapsamında Çelenk Bafra ve Banu Dicle tarafından geliştirilen ‘Cité des Arts’ isimli bir misafir sanatçı programını başlattı. Bu program dahilinde günümüze kadar birçok Türkiyeli sanatçı Paris’te bulunan Cité Internationale des Arts’da misafir oldu. 15 Kasım’da Antik A.Ş. tarafından düzenlenen Çağdaş Sanat Eserleri Müzayedesi’nde Burhan Doğançay’ın Mavi Senfoni isimli eseri 2,2 milyon liraya alıcı bularak Türkiye sanat piyasası açısından tarihe geçti.
2010
Eylül 2010 tarihinde Tophane’deki sergi açılışlarına alkol içiliyor bahanesiyle saldırılar yapıldı. Sanat alanında bu doğrudan şiddet olayında saldırganlarda haklılık payı olduğunu savunan sanat insanları oldu. 4 Haziran-5 Temmuz tarihleri arasında 1.Mardin Bienali düzenlendi. 14 Ağustos-4 Eylül tarihleri arasında, geniş bir küratör grubu ile gerçekleşen 3.Uluslararası Sinop Bienali’ne 29 sanatçı ve sanatçı grubu katıldı. Beral Madra, Emre Zeytinoğlu, Mürteza Fidan, T. Melih Görgün, Mahir Namur, Sinan Niyazioğlu ve Emel Abora’nın katkılarıyla hazırlanan kavramsal çerçevenin başlığı ‘Gizli Anılar, Kayıp İzler’ olarak belirlendi. 20 Eylül- 10 Ekim tarihleri arasında düzenlenen 2.Çanakkale Bienali’ne Türkiye’den ve yurtdışından 70’e yakın sanatçı katıldı. Bienalin küratörleri Denizhan Özer ve Seyhan Boztepe kavramsal çerçeveyi ‘Kurgusal Dönüşümler/Gerçekler’ temasıyla oluşturdular. 15 Ekim-20 Kasım tarihleri arasında Arzu Yayıntaş ve Dessislava Dimova küratörlüğünde, ‘Anlayışınız için teşekkür ederiz’ başlığıyla 2.Antakya Bienali düzenlendi. İstanbul Avrupa Kültür Başkenti oldu. İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı ve Kültürel Miras ve Müzeler Direktörlüğü tarafından yürütülen ‘İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri’ projesine göre 2010 yılı itibariyle İstanbul’da 172 sanat galerisi mevcuttu. Bunların 139 tanesi özel şirketlere ait ticari sanat galerilerinden, 9 tanesi vakıf veya derneklere ait sanat galerilerinden, diğerleri ise kamu kurumlarına ait sanat galerilerinden oluşmaktaydı. Vehbi Koç Vakfı projesi olarak ARTER açıldı ve günümüze kadar Kutluğ Ataman’ın Mezopotamya Dramaturjileri, Mona Hatoum’un Hâlâ Buradasın, Marc Quinn sergilerinin yanı sıra birçok Türkiyeli ve yabancı sanatçının sergisini düzenleyen kurum özellikle Füsun Onur’un retrospektifi ile güncel sanat alanına çok önemli katkıda bulundu. 2002 yılında kentteki kültür sanat ortamının canlanması amacıyla kurulan Diyarbakır Sanat Merkezi aylık kültür ve sanat etkinliklerine son vererek uzun soluklu projeler geliştirmek doğrultusunda faaliyetlerini sürdürme kararı aldı. Hafriyat kendini lağv etti. Uluslararası Öğrenci Trienali’nin beşincisi düzenlendi.
2011
Başbakan Erdoğan 8 Ocak'ta gerçekleştirdiği Kars ziyareti sırasında Mehmet Aksoy’un İnsanlık Anıtı’nı ucube olarak nitelendirip belediyenin heykeli yıkacağını söyledi. Nisan’da Bedri Baykam bıçaklandı. 14 Haziran 2011 günü İnsanlık Anıtı yıkıldı. Aralık ayında İçişleri Bakanı sanatçıları terörün arka bahçesi ilan ettiğinde Türkiye’nin sanat alanındaki aktörleri ilk kez iktidara karşı ortak bir tavır ortaya koydular. 12. İstanbul Bienali Jens Hoffmann ve Adriano Pedrosa’nın küratörlüğünde gerçekleşti. Küratörler kavramsal çerçeveyi oluştururken Félix González-Torres’den esinlendiler. Garanti Kültür A.Ş.’nin bir markası olarak SALT adıyla faaliyete geçen kurum retrospektif olarak adlandırılmasa da sanatçının Türkiye’de ve uluslararası platformdaki en kapsamlı sergisi olarak sunulan Ben Bir Stüdyo Sanatçısı Değilim-Hüseyin Alptekin sergisini gerçekleştirdi. Bir grup koleksiyoner tarafından kâr amacı gütmeyen bir sivil toplum kuruluşu olarak güncel sanatı desteklemek üzere SAHA Derneği kuruldu. Düzenlediği eğitim programları neticesinde elde ettiği gelir ile sanatçıların prodüksiyon giderlerine destek olan SPOT faaliyete geçti.
2012
1999’da kurulan Apartman Projesi 2012’de İstanbul’u terk ederek faaliyetlerini Berlin’de sürdürmeye karar verdi. 21 Eylül-21 Ekim tarihleri arasında 2.Mardin Bienali düzenlendi. 4 Ekim-25 Ekim tarihleri arasında ‘Çok Kültürlü Bir Dünyada Tek Bir İnsan’ başlığıyla, küratörlüğünü Mesut Bilgili’nin yaptığı 3.Antakya Bienali gerçekleşti. AR Şirketler Grubu Projesi olarak lanse edilen Full Art Prize Aslı Çavuşoğlu ve Işıl Eğrikavuk’a layık görüldü.
2013
13. İstanbul Bienali Fulya Erdemci küratörlüğünde düzenlendi. Küratör bienalin odak noktasını siyasi bir forum olarak kamusal alan fikri olarak belirledi. SALT’ta ‘Vadedilmiş Bir Sergi’ isimli Gülsün Karamustafa retrospektifi gerçekleşti. 6.Uluslararası Öğrenci Trienali düzenlendi. TANAS faaliyetlerine son verdi. İstanbul Modern Sanat Müzesi’nde Levent Çalıkoğlu’nun küratörlüğünde Erol Akyavaş Retrospektifi düzenlendi. İlki 1980 yılında Resim ve Heykel Müzeleri Derneği tarafından düzenlenen Günümüz Sanatçıları İstanbul Sergisi farklı bir formata dönüşerek Akbank Günümüz Sanatçılar Ödülü ismini aldı ve birincilik ödülü dört sanatçıya (Serkan Çalışkan, Engin Konuklu, Suat Öğüt, Kıvılcım Harika Seydim) layık görüldü. Art International Sanat Fuarı düzenlenmeye başladı.
2014
T. Melih Görgün, Dimitrina Sevova, Emre Zeytinoğlu, Aslı Çetinkaya, Işın Önol, Elke Falat küratörlüğünde, 12 Temmuz-31 Ağustos tarihleri arasında 5.Sinop Bienali düzenlendi. 'Savaşın Sonunu Yalnız Ölüler Görür' temasıyla 27 Eylül-2 Kasım tarihleri arasında gerçekleşen 4.Çanakkale Bienali’nin genel sanat yönetmeni Beral Madra, genel direktörü ise Seyhan Boztepe’ydi. ARTER’de Emre Baykal küratörlüğündeki Füsun Onur: Aynadan İçeri sergisi bir retrospektif olarak sunulmasa da sanatçının erken dönemlerinden günümüze sanatsal üretimini bir bütün olarak sunması bakımından önemliydi. Eylül’de Sakıp Sabancı Müzesi’nde Anish Kapoor İstanbul’da sergisi açıldı. 6-8 Ekim olayları nedeniyle Mardin Bienali ertelendi. Galeri Mana, Egeran Galeri ve NON faaliyetlerine son verdi. Elipsis projelerini Londra üzerinden yürütmeye karar verdi.
2015
5 Eylül-1 Kasım 2015 tarihleri arasında Tuzlu Su teması altında Carolyn Christov-Bakargiev küratörlüğünde 14.İstanbul Bienali gerçekleşti. 15 Mayıs-15 Haziran tarihleri arasında 3.Mardin Bienali düzenlendi.