Yönetmen Michael Maurissens’in Duende’de gerçekleştirdiği dans-filmi atölyesinin üretimleri bu akşam Zone60 Atölye’de izleyiciyle buluşuyor. On Soruluk Sohbetler’imize misafir ettiğimiz Maurissens’e sizler için sorularımız yönelttik
Röportaj: Ayşe Draz & Mehmet Kerem Özel
Michael Maurissens, Fotoğraf: Joerg Letz
Brüksel doğumlu ve Almanya’da yerleşik Michael Maurissens, hem dansçı/koreograf hem de özellikle dans filmlerini odağına alan bir yönetmen olarak işler üretiyor. Almanya Kültür Fonu aracılığıyla 3 aylığına İstanbul'a gelen sanatçı, Goethe Enstitüsü ve Tarabya Kültür Akademi ile de Türkiye’de çeşitli ortak çalışmalar yürütüyor. Film alanında yapımcı, kameraman ve kurgucu olarak üretimlerine devam eden Maurissens’in, bir arşiv olarak bedeni ve bedenin hafızayı saklama ve işleme mekanizmalarını merkezine alan, aynı zamanda özellikle gösteri sanatları alanında farklı arşivleme yollarını araştıran belgesel filmi The Body as Archive’ın (Arşiv olarak Beden) 9 Mayıs’ta Kadir Has Üniversitesi’nde, 7 Haziran’da ise Zone60 Atölye’de gösterimi gerçekleştirildi. Daha sonra başka gösterimlerinin de gerçekleşmesini beklediğimiz belgeselin yönetmeni Maurissens, ayrıca 8-11 Haziran arasında Kunststiftung NRW desteği ile Duende’de bir dans- filmi atölyesi gerçekleştirdi. 13 Haziran akşamı, yani bu akşam ise, katılımcılarla gerçekleştirilen çalışmaların, Zone60 Atölye’de bir sunumu gerçekleşecek. On Soruluk Sohbetler’imize misafir ettiğimiz Maurissens’e sizler için sorularımız yönelttik.
Dansın özü sizce nedir?
Benim bakış açıma ve deneyimime göre dans, beden ve çevresi arasındaki bir müzakere, etkileşim ve hibrid ifade biçimleri alanı: Kültürel çeşitlilik gösteren toplumlara dair fikirler dans ortamında ortaya çıkıyor.
Sanatın dönüştürücü gücüne inanıyor musunuz? Nasıl?
Dans ve kültürlerarasılık arasında deneyimlenebilen çok yönlü bağlantılar ve diyalog alanları özellikle ilgimi çekiyor. Örneğin, kültürel aktarım, göç ve toplumsal cinsiyet gibi metodolojik ve teorik kavramlar aracılığıyla dansa dair kültürlerarası perspektifleri müzakere etmek. Ayrıca, dans uygulamaları sosyal ve politik çatışma bölgelerinde değişim için güçlü araçlar oluşturabilir ve direnişin başlatılması ile eyleme geçilmesini tetikleyebilir.
The Body as Archive
Bir iş üretirken hangi kaynaklardan beslenir, nelerden ilham alırsınız? Rüyalarınızın işlerinizde etkisi olur mu?
Her seferinde farklı ama her zaman bir şeyi merak etmekle başlar süreç. Bir yapıt, biriyle karşılaşma ile, anlama, deneme, sorgulama ihtiyacıyla tetiklenebilir. Bir kavramla, alışılmadık bir unsurlar kümesinin merak uyandırmasıyla. Hazırlık aşamasını da keyifle gerçekleştiriyorum: araştırmak, araştırma yapmak, analiz etmek, süreç ve yaratım için bir yol, bir eylem planı oluşturmak.
Eğer zaten halihazırda bir adı yoksa, üzerinde çalışmakta olduğunuz yapıta adını vermeye ne zaman karar verirsiniz?
Başlık genellikle başlangıçta gelir. Bir odak oluşturmaya, bir yön korumaya yardımcı olur. Süreç sırasında bazen başlık değişir, ancak orijinal başlık her zaman önemli ve yönlendirici bir çıkış noktası oluşturur.
Sanatınızı etkilediğini düşündüğünüz biri veya bir sanatçı var mı, varsa kim?
Besteci Jóhann Gunnar Jóhannsson, İtalyan ressam Botticelli, İzlanda-Danimarka’lı
sanatçı Olafur Eliasson.
The Body as Archive
Dünyanın mevcut durumunu değerlendirdiğinizde, bir sanatçı olarak sizin için en önemli ve acil konu nedir?
Bana göre anahtar unsur birbirimizle nasıl etkileşime girdiğimiz. Her şey bir birey olarak benimle ve akranlarımla nasıl ilişki kurduğumla başlar. Dinlemek, yanıtlamak, yüzleşmek, ilgilenmek, pozisyon almak, cesur olmak, paylaşmak, sorgulamak, desteklemek, risk almak üzere. Bir sanatçı olarak, diyaloğun tüm pratiklerde kilit yaklaşım olduğuna inanıyorum.
Disiplinler arası çalışma ve düşünme yaklaşımına ilişkin gözlemleriniz neler? Diğer kimliklerinizin yanı sıra hem dansçı/koreograf hem de belgesel film yapımcısısınız, bu iki kimliğiniz nasıl etkileşime giriyor?
Diğer sanat formları ve pratikleriyle diyalog içinde olmak benim için her zaman iyi bir egzersiz oldu: Hem kendim, hem de birlikte çalıştığım sanatçılar için niyetlerimi ve eylem rotamı en açık şekilde tanımlamak, formüle etmek ve belirlemek zorunda olmak. Bu adım bir kez atıldığında, sanatsal yaratıma yönelik disiplinler arası yaklaşım, olasılıklar ve keşif için inanılmaz bir alan açıyor. Benim pratiğimde dans, genellikle bir iletişim aracı, değerleri iletmek, eleştirel düşünmeyi teşvik etmek, ortak öğrenmeyi kışkırtmak, çevremizdeki dünyanın sınırlarını ve algısını zorlamak için bir "aracı" olarak işlev görüyor. Ayrıca kişi kendi sanat pratiğinin potansiyelini ve sınırlarını disiplinler arası yaklaşımla daha iyi anlıyor.
Benim pratiğimde film ve dans etmek birbirine çok yakın. Hareketi gözlemlemek, yakalamak ve iletmek beni büyülüyor. 50 yaşıma yeni girdim ve kendimi bir dansçı olmaktan, performans ve koreografi alanlarında edindiğim bilgilerle film ortamında çalışmaya devam etmek üzere bir tür organik geçişin içinde buluyorum. Her iki pratikte de var olan unsurlarla kompozisyon oluşturmayı, yaratmayı, işçilik yapmayı seviyorum: Işıkla, hareketle, katmanlarla, dinamiklerle, anlatıyla, beden/mekân ilişkisi üzerine, sesle çalışmak…
The Body as Archive
Aynı zamanda üniversiteler (Ankara'da Bilkent Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi) ile bağımsız yapılar (İzmir'de PALizmir ve İstanbul'da Duende Tiyatro) gibi farklı çerçevelerde bir dizi dans filmi atölyesi yönetiyorsunuz. Atölyeleri nasıl çerçevelendiriyorsunuz? Ayrıca arşivleme kavramına ve kolektif bilginin korunmasına olan ilginizi tetikleyen şey neydi ve sizi The Body as Archive'ı yönetmeye iten süreç neydi? Belgesel için kimlerle konuşacağınızı nasıl seçtiniz?
Bu çerçeveleri bilgi aktarımı için bir platform olarak görüyorum ve aynı zamanda katılımcılara, içinde yaşadığımız dünyanın algıları ve bakış açılarına meydan okumaları için ilham veren, sinerjik ve kolektif katılımı motive eden, disiplinler arası alışverişi teşvik eden, önyargıları yok eden, ufuklar açan, bir topluluk olarak düşünme ve çalışma deneyimi sunan bir platform olarak değerlendiriyorum. Aynı zamanda gündelik olana ve olağanüstü olana, duyusal olana, unutulmuş olana, bariz olana, dağınık olana kulak veren bir toplumsal ve kültürel eleştiriyi teşvik etmeyi ve duyusal, bedene getirilmiş ve duygusal bilgiyi önemseyerek, araştırma ile sanatsal yaratım disiplinlerini yeniden inşa eden, yeniden tasavvur eden ve yeniden bir araya getiren eleştirel yaklaşımlar ile çalışmayı tetiklemeye çalışıyorum. Katılımcılar, görsel, metinsel, kentsel, ekolojik, mekansal, şiirsel, politik, anlatısal, performatif, doğaçlama, bedene getirilmiş, iç gözlemsel, kinetik, yeni bağımsızlık kazanmış, hayal gücü kuvvetli olanı keşfederek sanatsal işbirliğine davet ediliyorlar.
The Body as Archive'a dönecek olursak, bu film için asıl motivasyonum, dansçıların, kariyerleri boyunca edindikleri ve geliştirdikleri bilgilerin korunmasındaki rollerini vurgulamaktı. Dansçılar birçok proje üzerinde çalışır, kendilerini bir projeye son derece kendilerinden yatırım yaparlar, karmaşık düzeyde koordinasyon ve zeka geliştirirler, baskı altında, işbirlikçi süreçlerde çalışırlar, sanatsal girişimlere katkıda bulunur ve katılırlar, büyük ölçüde kendilerini adarlar ve muazzam miktarda beceri ve duyarlılık geliştirirler...Bu bilginin nerede konumlanır? Bu bilgiye nasıl erişilir?
Ayrıca bir hareketin ne olduğuna dair basit bir anlayışa geri dönmek istedim. Beden, beyin hareketi nasıl işler? Bir hareket nerede başlar? Bunun için filmde beyin araştırmacısı, sinirbilimci ve aynı zamanda sanat araştırmacısı, koreograf ve dansçılarla röportajlar yaptım, her birinin kendi bakış açısıyla hareketi, fiziksel zekayı, beden hafızasını ve paylaşılan fiziksel deneyimi nasıl anladığını duymak için.
The Body As Archive belgeselinizden alıntılıyorum; “…koreografisi yapılmış bir malzemeyi canlandırmaya çalışmak farklılıkların kaçınılmazlığını, doğaçlama malzeme ise tekrarlanan örüntülerin kaçınılmazlığını gündeme getirir…” Bunu biraz açar mısınız?
Bu, yıllarca dans ettikten ve doğaçlama yaptıktan sonra ortaya çıkan bir şey: doğaçlama sırasında hareketin ve fikirlerin özgürce ve fazla çaba harcamadan ortaya çıktığını anlamak cazip geliyor ama aslında kendinizi tekrar etmekten kaçınmak, bilinen ve güvenli yollardan hareket etmekten kaçınmak çok zor bir iş. (Hareket) alışkanlıklarınızın ne olduğunu anlamak ve beyninizin doğal olarak istediği şeye “karşı” çalışmak çok fazla pratik gerektiriyor. Koreografisi yapılmış bir malzeme üzerinde çalışırken, koreografiyi ne kadar çok uygularsanız, beyninizi koreografiyi hatırlaması için o kadar eğitiyorsunuz, bedeniniz adımları “sahiplenmeye” başlıyor, sonra belirlenmiş koreografinin kısıtlı çerçevesi içinde bile insanın “özgürlük”, müzakere, yorumlama, oynama, doğaçlama için çok fazla alan bulabiliyor ve yine de koreografik çerçeveye uyabiliyorsunuz.
Sizi İstanbul’a getiren şey neydi? Gerçekleştirdiğiniz atölyeler için Türkiye'de çeşitli kuruluşlarla iş birliği yapıyorsunuz, odak noktanız nedir? Gelecek için planlarınız, fikirleriniz neler?
Türkiye ve özellikle İstanbul her zaman ilgimi çekmiştir: şehrin üzerine inşa edildiği farklı katmanlar, kültürlerin ve medeniyetlerin kavşağı olması, renklerin, sanatın, neşenin ve aynı zamanda sosyal, bölgesel ve siyasi gerilim mekanı olması. Tüm bu karşıtlıklar beni meraklandırıyordu ve İstanbul'daki Kunststiftung NRW'nin residency programı ile karşılaştığımda, başvurmaktan bir saniye bile tereddüt etmedim ve bu büyülü şehirde 3 ay boyunca çalışmak, araştırmak ve iş birliği gerçekleştirmek üzere olumlu yanıt ve daveti aldığımda sevincim çok büyüktü.
Türkiye’de gerçekleştirdiğim ortak projelerin katılımcılara, Türkiye'deki çağdaş dans sahnesinin gelişmesi ve yerleşmesi için çok önemli olduğuna inandığım, bir topluluk duygusu sunmasını ve teşvik etmesini umuyorum. Yapılar ve kurumlarla işbirliği yaparken, organizasyonların çerçevesine uygun konu ve temalar öneriyorum. İzmir'deki atölye, PALIzmir'in devam eden 'İklim adaleti için düşünen bedenler' projesi çerçevesinde gerçekleşti, bu nedenle atölyenin konusu şuydu: İklim krizi zamanlarında nasıl sanat yapılır? Çevre bedenimi nasıl etkiler?
Ankara'daki katılımcılar üniversitelerin hem sinema hem de dans bölümlerinden geliyordu, her alandan merak ve katılıma tanık olmak harika bir deneyimdi. Verilen konu şuydu: Beni harekete geçiren nedir? Çevre bedenimi/hareketimi nasıl etkiler? Zamanı nasıl algılarım? İstanbul'da Kadıköy kentsel bağlamında gerçekleşen atölye çalışmasını ise, kamusal alan, onun işlevselliği, esnekliği ve kamusal alanın sanatsal müdahaleleri siyasi eylem biçimleri olarak nasıl sergileyebileceği veya düzenleyebileceği üzerine düşünmek için bir araştırma çerçevesi olarak önerdim. Dans filmleri eserleri geliştirmenin yaratıcı ve sanatsal yönünün yanı sıra, bu yaklaşım, gösteri sanatlarının ve özellikle dansın belgelenmesi ve arşivlenmesi için de önemli oldu.
Mine Söyler (SALT İstanbul'da araştırmacı) ile dansın belgelenmesinde uzmanlaşmış kameramanların eğitimini destekleyebilecek farklı projeler, fikirler ve formatlar düşünüyoruz.