Pazar günü Triennale Milano kapsamında düzenlenen BookCity 2023 etkinliği, Ali Kazma ile Orhan Pamuk'u Caroline Corbetta moderatörlüğündeki Sentimental başlıklı konuşmada bir araya getirdi. Geçtiğimiz aylarda Ali Kazma'nın Milano’daki FRANCESCA MININI galeride sunulan Sentimental ve A House of Ink başlıklı video çalışmaları üzerine filizlenen buluşmayla sadece yazar Orhan Pamuk değil, sanatçı, ressam ve insan Orhan Pamuk’tan da bahseden yapıtları değerlendirdik
Yazı: Gabi Scardi
A House of Ink videosundan görüntü, 2023, Francesca Minini, Milano ve Ali Kazma’nın izniyle
Yazar olmak ne demek? Ve bugün bir edebi eser, hâlâ yaratıcı faaliyeti gizleyen romantik vizyonun ötesinde, nasıl üretilir? Hangi süreçlerden geçerek vücut bulur?
Türkiye’nin önde gelen sanatçılarından Ali Kazma, üretim süreçleri ve gerektirdikleri beceriyle her zaman ilgilenmiş biri olarak bunları sorguluyor: Bağlılık ve bilgiyle beslenen, teknik uzmanlık, konsantrasyon ve dayanıklılıkla bağlantılı bir beceri.
Kazma yıllar boyunca zanaatkârları, endüstriyel üretimle uğraşan insanları, profesyonelleri yakından gözlemledi; çömlekçiden tahnitçiye, saatçiden memura, dövmeciye, bilgisayar programcısına, beyin cerrahına... Tekstil ve araba fabrikalarında, hapishanelerde, hastanelerde, yarış pistlerinde ve havaalanlarında, her yerde jestleri, uygulamaları, prosedürleri ele aldı. Her zaman, bir makinenin rutininde bile, Kazma’nın bakışlarındaki hassasiyet, ustalık, bir işi iyi yapma dürtüsü ve çalışma süreçlerinde nesneyle, bağlamla, zamanla kurduğu o yoğun ilişki kendine özgü, farklı bir zamanı ortaya çıkarttı.
A House of Ink videosundan görüntü, 2023, Francesca Minini, Milano ve Ali Kazma’nın izniyle
Kazma’ya göre çalışma ve üretim, insanın kendini ve çevresini değiştirerek aktif bir rol üstlendiği, ama aynı zamanda onları değiştiren pratikler. Homo Faber üzerine yıllarca araştırma yaptıktan sonra Kazma, ilgisini yazarlar tarafından icra edilenlerden başlayarak yaratıcı faaliyetlere yöneltiyor. Ne de olsa Kazma, sadece iştahlı bir okur değil aynı zamanda kendi de yazmaya her zaman ilgi duyan bir sanatçı -her ne kadar bir süredir üzerinde çalıştığı metin henüz gün ışığına çıkmamış olsa da...
Her seferinde farklı, kendine özgü kurallara sahip ve malzemesi soyut olan edebi yaratım sürecinin nasıl temsil edileceğini bulmak zorlu bir görev. Kazma’nın yazar, çevirmen ve büyük edebiyat aşığı Albero Manguel’in ayrılmak üzere olduğu Fransa’da kırk bin kitabıyla birlikte onlarca yıl yaşadığı eve yaptığı bir ziyaret, sanatçı için bir dönüm noktası oluyor. Yazı, bu ziyaretin bir sonucu olarak, Kazma’ya, bağlam ve yazarın gündelik hayatı arasındaki ilişkinin merkezî gücü olarak görünüyor.
Ali Kazma, A House of Ink, Francesca Minini, Milano, Sergi görüntüsü, Francesca Minini izniyle,
Fotoğraf: Andrea Rossetti
Daha sonra sanatçı, yıllardır kitaplarını okuyup tanıdığı yazar Orhan Pamuk’la ilişkisinden doğan ve bugün Galleria Francesca Minini’deki A House of Ink sergisini oluşturan A House of Ink ve Sentimental adlı iki iş üzerinde çalışmaya başlıyor.
Kitapları karıştırırken, çizerken, oyalanırken ya da çalışırken, bazen tek başına, bazen asistanlarıyla birlikte, yazarın çevresini, jestlerini ve yılların ustalaştırdığı hareketlerini gözlemlemenin sonucu olan videolar, Pamuk’un ev-atölyesinde çekilmiş.
A House of Ink bir triptikten oluşuyor. Onu oluşturan videoların uzunlukları birbirlerinden farklı olduğu için görüntülerin kombinasyonu da değişken: zihnin ve hafızanın işleyişini, hayal gücünün işleyişine hükmeden öngörülemez çağrışımları çağrıştırmanın bir yolu gibi.
Merkezdeki videoda Pamuk’un kendisi de zaman zaman görünüyor. Masaya doğru yürüyen figürü; resim yaparken elleri... Ama daha sık olarak, gözlerinin olası yörüngelerini takip eden Kazma’nın bakışı Boğaz’a bakan pencereye doğru hareket ediyor ve vapurların geçişini, kuşların kararttığı gökyüzünü yakalıyor; ya da çevreyi dolduran nesneler üzerinde oyalanıyor: Her şeyden önce, düşünce, edebiyat ve şiir klasiklerinden diğer nadir ve eksantrik olanlara kadar kitaplar; altı çizili satırları, açıklamalı sayfaları, açıklamalı kenar boşlukları ile... Kalemin kâğıt üzerindeki sesi duyuluyor.
Bir de onları, yani kitapları düzenli tutma işi var ki bu maddi bir gerçek. Bu yüzden hazırda bir merdiven ve raflarda ciltleri düzenleyen ya da hareket ettiren eller var.
Ve sonra bir bilgisayar, notların ve çizimlerin dönüşümlü olarak yer aldığı defterler, mürekkep portreler ve birçok referans yazarına yapılan göndermeler var: “Usta” Nabokov’a, adı bir kâğıda defalarca yazılıp yeniden yazılan Dostoyevski’ye, Edgar Allan Poe’ya, “mitoloji” sıfatının atfedildiği Borges’e, Oğuz Atay’a, Ahmet Hamdi Tanpınar’a.
Sentimental videosundan görüntü, 2023, Francesca Minini, Milano ve Ali Kazma’nın izniyle
Ve bu mikro kozmosun içinde çok daha fazlası var: Bir kedi, gazete kupürleri, meyveler, taze tüketilmiş kahve fincanları, pencere pervazının ötesinde toplanmış martılar, aile fotoğrafları veya şehir manzaraları -ahşap evler, Boğaz'daki tekneler, karla kaplı Ayasofya- eski tablolar, geleneksel Osmanlı figürlerini tasvir eden seramik heykelcikler, labirent resimleri, Gregory Peck’in arabada çekilmiş fotoğrafları.
Bu sayısız nesne, evi büyülü ve aynı zamanda üretken bir bölge haline getiriyor; geçişlerin, kesişmelerin, geçmişle etkileşimin yeri. Yazmak bile, diğer üretken faaliyetler gibi, kendine ait bir alan, bir zaman gerektirir; kelimenin gücü sayesinde düşünce ve hayal gücünün şekillenebileceği o psikolojik boyutu yaratmak için gerekli alan ve zaman.
Pamuk diğer videoda, Sentimental adlı diptikte yine karşımıza çıkıyor. Bu kez yazar, sesi duyulabilen Ali Kazma ile sohbet ediyor. Kazma ilk kez kendi videosunda yer alıyor.
A House of Ink videosundan görüntü, 2023, Francesca Minini, Milano ve Ali Kazma’nın
izniyle
Orhan Pamuk titiz ama otomatik ve tekrarlayan bir hareketle bir kâğıt yığınını imzalıyor -Veba Geceleri’nin bir baskısı-. Kültürel faaliyet aynı zamanda bir iş ve disiplin. İkili arasındaki alışveriş, stüdyoda kalmaya mahkûm olan yazar ile uzun bir yolculuğa çıkan Kazma arasındaki bir yüzleşme şeklini alır. Düşünce, bir sanatçının takınabileceği farklı tavırlar, duruşlar, özgürlük, ama aynı zamanda seçim yapma zorunluluğu kaygısı, özeleştiri ihtiyacı; sanat yapma duygusu ile ilgili. Diptikteki iki görüntüden biri her zaman Pamuk’un sayfaları birbiri ardına geçirdiği bir çekim, diğeri ise bir dizi seyahat görüntüsü.
Böylece Kazma kültürel detaylandırmayı ve yaratıcı süreci görselleştiriyor: El ile zihin arasındaki yakın bağlantıda ve pratik ile düşünce arasındaki diyalogda. Sıradışılıktan uzak, ama zenginliği, derinliği ve karmaşıklığıyla sağlam...