Bu yıl 77. edisyonu gerçekleştirilen Festival d’Avignon’da gösteri sanatları editörümüz ve yazarımız Ayşe Draz ile gösteri sanatları yazarlarımızdan Mehmet Kerem Özel’in 6-10 Temmuz tarihleri arasında seyrettikleri gösterilerin bazılarının sanatçılarıyla yaptıkları sohbetlerden üçüncüsü ve sonuncusu Brezilyalı sanatçı Carolina Bianchi ile
Röportaj: Ayşe Draz & Mehmet Kerem Özel
Carolina Bianchi, © Festival d’Avignon
5-25 Temmuz 2023 tarihleri arasında gerçekleşen, dünyanın önemli gösteri sanatları festivallerinden Festival d’Avignon’un 77. edisyonu için festival yönetmeni Portekizli tiyatro insanı Tiago Rodrigues’in davet ettiği sanatçılardan biri Brezilyalı yönetmen, oyun yazarı ve oyuncu Carolina Bianchi idi. Amsterdam’da yaşayan Bianchi ilk kez Avignon Festivali’ne konuk oldu ve Cadela Força (Kaltak Gücü) üçlemesinin ilk bölümü olan A Noiva e o Boa Noite Cinderela adlı gösterisinin dünya prömiyerini festivalde gerçekleştirdi. Bianchi Cara de Cavalo (At suratlı) adlı kolektifin yöneticisi ve araştırmaları kendi deyişiyle “ataerkillik, fantazmagorya, tarihsel anlaşmalar, kriz olarak toplumsal cinsiyet, kolonyal miras ve aşırı erotizm ile ilgili sorunları ele alan tiyatro, performans, dans arasındaki boşlukları barındırıyor.” Yine kendi deyişiyle “tarihsel çizgiye müdahale etme ve ataerkil kapitalist düzeni istikrarsızlaştırma girişiminde, muhayyileyle mutlak bir şekilde sohbet eden fiziksel pratiklerle ilgilenen” Bianchi, yapıtlarında gerçeklikle yüzleşmek için edebiyat, plastik sanatlar ve sinemaya göndermeler yapıyor.
A Noiva e o Boa Noite Cinderela, Carolina Bianchi, Cadela Força, Cara de Cavalo © Christophe Raynaud de Lage
Bianchi, Avignon Tiyatro Festivalinde seyirciyle buluşturduğu A Noiva e o Boa Noite Cinderela adlı performance-lecture tadında başladığı gösterisinde, kendisini tecavüzcülerin sıklıkla kullandıkları bir uyuşturucu kokteylle sahnede, çiçeklerle çevrili bir yatağın üzerinde "gerçekten" bayılttıktan sonra seyirci ile diyaloğunu sürdürmeye devam ediyor ve sadece deneyimini açığa çıkarmakla kalmayarak, bir bölümünü de yeniden yaşatıyor. Belki de bu sene Avignon Festivali’nin en çok konuşulan işlerinde biri olan ve Bianchi’nin sanat ve travma hakkında seyirciyi direk adres ederek başladığı bu performansa sanatçı masumca, kadınlara yönelik cinsel şiddeti sanat tarihi açısından, çağdaş bir vaka olarak ele aldığı, gelinlik giyerek otostop çeken bir Performans sanatçısı olan Pippa Bacca’nın, 2008 yılında hem de Türkiye’de, tecavüze edilip öldürülmesini incelediği bir sunum ile başlıyor. Ancak Performans Sanatının da doğasına özgü "gerçeklik" ve "sınırları zorlayan" unsurlarını sorguladıktan sonra Bianchi, yaklaşık yirmi dakika sonra içtiği "gerçek" kokteyl karışımı – ki Portekizce “İyi Geceler Küçük Külkedisi olarak bilinen - sonuncunda masanın üzerine yığılarak "gerçekten" bayılıyor. Baygın olsa da Bianchi, seyirciyle, sahne üzerindeki üst yazı panosundan kadına yönelik cinsel şiddete dair fikirlerini ve Brezilya’da sevgilisini arkadaşlarına katlettirdikten sonra kendi köpeklerine yedirerek cinayeti örtbas etmeye çalışan ve bugün hapisten çıkmış olup bir şekilde kariyerine devam eden futbolcu Bruno Fernandes de Souza ve öldürttüğü sevgilisi Eliza Samudio’nun hikâyesini paylaşmaya devam ediyor . Bu esnada Bianchi’ye sahnede kendi topluluğundan yedi performansçı, sahnede gerçekleştirdikleri farklı eylemlerle, gece kulübü-vari bir atmosferde eşlik ediyorlar. İlerleyen süreçte ise seyirci, aslında sadece bir hikâye değil aynı zamanda otobiyografik bir travmanın paylaşımına ve belki de bu vesile ile iyileşme olanağına şahitlik ettiğini fark ediyor….
A Noiva e o Boa Noite Cinderela, Carolina Bianchi, Cadela Força, Cara de Cavalo © Christophe Raynaud de Lage
Performansın özü sizce nedir?
Bence sahnelediğimiz oyunun özü, bir diğer deyişle sinir merkezi, tecavüz. Cinsel şiddet. Ancak iş bunu iletmeye geldiğinde, bu büyük bir problem. Benim bu hikâyelerden bazılarına değinme yolum, onları tiyatro ve sanat üzerine bir tartışmaya çok yaklaştırmaktı, yani ben bu bakış açısıyla bu anlatıları tetikliyorum. Ben sadece ifade katmanında kalmakla kalmayıp, bu konu için teatral ve metinsel bir dil oluşturmakla ilgileniyorum.
Sanatın dönüştürücü gücüne inanıyor musunuz? Nasıl?
Sanatın gücü bu mu bilmiyorum. Ama tiyatroyla çalışmanın hayatımda yarattığı dönüşümleri algılıyorum. Bazıları güzel, bazıları korkunç.
Bir iş üretirken hangi kaynaklardan beslenir, nelerden ilham alırsınız? Rüyalarınızın işlerinizde etkisi olur mu?
Bir eser üzerinde çalışırken takıntılı biri oluyorum. Etrafımdaki her şey bana ilham verebilir. Genelde okuduğum şeylerden, şiirlerden, romanlardan, teorilerden, gördüğüm imgelerden ve arkadaşlarımla yaptığım sohbetlerden çok ilham alıyorum. Rüyalar da önemli bir rol oynuyor, onlar hayatımın bir uzantısı. Bu yüzden işlerimle olan diyaloğumun, onlara dair duygularımın rüyalarda yer aldığını hissediyorum, ama farklı, genellikle daha esrarengiz ve fantastik bir şekilde, ki bunu seviyorum. Cadela Força açısından gösteride rüyalar temel bir rol oynuyor, çünkü performans esnasında kendimi uyutuyorum ve tecavüz içkisi içen, rüyayı yok eden, sizi hayalsiz uyutan bir kafa üzerinde farklı bir anlatı yaratmaya çalışıyorum. Belki de bir şekilde bu şiddetli uyku için bir tür rüya, bir imaj yaratmaya çalışıyorum…
A Noiva e o Boa Noite Cinderela, Carolina Bianchi, Cadela Força, Cara de Cavalo © Christophe Raynaud de Lage
Eğer zaten halihazırda bir adı yoksa, üzerinde çalışmakta olduğunuz yapıta adını vermeye ne zaman karar verirsiniz?
Başlık aklıma gelen ilk şey oluyor. Çünkü başlık, kesinliğini kaybetmeden eserin yer alabileceği genişlikte bana rehberlik ediyor. Son eserlerim Lobo, The Magnificent Tremor, Cadela Força - hepsinin bir formu olmadan önce bir adı vardı. Ve tüm eserler, adlarıyla çok ilginç bir bağlantı kurdular.
Sanatınızı etkilediğini düşündüğünüz biri veya bir sanatçı var mı, varsa kim?
Birçok hem de birçok isim var. Hayran olduğum sanatçılardan çok etkilendim: Emily Dickinson, Artemisia Gentileschi, Clarice Lispector, Mary Shelley, Ana Mendieta, Nina Simone, Maria Bethania, Angelica Liddell ve bana çok yakın olan ve sürekli olarak bana ilham veren sanatçılar: Carolina Mendonça, Janaína Leite, Marina Matheus, Blackyva, Larissa Ballarotti, Joana Ferraz ve Luisa Callegari.
A Noiva e o Boa Noite Cinderela, Carolina Bianchi, Cadela Força, Cara de Cavalo © Christophe Raynaud de Lage
Dünyanın mevcut durumunu değerlendirdiğinizde, bir sanatçı olarak sizin için en önemli ve acil konu nedir?
Bu soruya cevap veremem. Bu sıralamayı nasıl yapacağımı bilmiyorum.
Avignon Tiyatro Festivali’ne katılmak sizin için ne ifade ediyor?
Tiyatro topluluğumla birlikte daha fazla görünürlüğe sahip olduğumuz ve itibarlı bir şekilde çalışmaya başladığımız bir anı ifade editor. Gerçekten çok güzel bir şey. Hayal edebileceğimi bile düşünmediğim bir şey.
A Noiva e o Boa Noite Cinderela adlı parçanızın yaratım sürecinde nelerden ve/veya kimlerden ilham aldınız ve etkilendiniz?
Birçok şeyden ilham aldım. Çünkü bu süreç çok uzun ve araştırma çok kapsamlıydı. Birkaç isim sayabilirim ama bana ilham veren her şeyin hakkını vermekten çok uzağım: Performans Sanatı çalışmaları, Roberto Bolaño'nun 2666'sı, polis edebiyatı, suç soruşturmaları, Saidiya Hartman'ın metinleri, Meggie Nelson, Pippa Bacca, Ana Mendieta ve bu eserde bahsettiğim başka kadınların çoğunun hayatı. Hem de bir tecavüz-içki kalıntısının etkisi altında.
A Noiva e o Boa Noite Cinderela, Carolina Bianchi, Cadela Força, Cara de Cavalo © Christophe Raynaud de Lage
Bir röportajda, eserin bir bölümünde Brezilya'da barlarda cinsel tacizciler tarafından kullanılan Goodnight Cinderela (İyi Geceler Cinderela) adlı hapı bizzat alacağınızdan bahsetmiştiniz. Sizce tiyatro nerede biter ve Performans Sanatı nerede başlar? Yoksa bu ikisi arasında bir sınır, bir fark, bir ayrım olmak zorunda mı?
Yaptığım bu eserin açıkça bir "performans" içerdiğini düşünüyorum. Ve izleyiciye bu şekilde iletildiğini. Tiyatro, her şeyin ortasında performatif bir eylemin orada gerçekleşmesi için bir alan yaratabilir. Tam da bağırsaklarının ortasında.
Bu eserde en sevdiğiniz replik veya an hangisi ve neden?
"Aşk yok. Sadece şefkât var." Tüm oyundaki en teatral cümle.