SENKRON Video Art eş zamanlı etkinlikler kapsamında küratörlüğünü Ozan Atalan’ın yaptığı, Anti-Something/Karşı Bir Şey sergisi, anti-mimesis kavramı odağında geçtiğimiz hafta Barın Han’ın ev sahipliğinde gerçekleşti. Video performanslardan oluşan sergiyi, bir sanat yazarı ile, sergiyi gezen “Rizom” isimli bir chatbot’un diyalogları üzerinden değerlendirdik
Yazı: Ceylan Önalp
Attila Yakinol, Guru Meditasyonu, Amiga Demoscene hazır yapım yerleştirme, 2013, Loop
SENKRON Video Art eş zamanlı etkinlikler kapsamında küratörlüğünü Ozan Atalan’ın yaptığı, tamamı video performansların yerleştirmelerinden oluşan Anti-Something/Karşı Bir Şey sergisi geçtiğimiz hafta kapansa da, sergiyi çevrimiçi olarak izlemeye devam etmek mümkün. Sergi, Barın Han gibi Türkiye sanat tarihine tanıklık etmiş değerli bir mekânda Türkiye, Bosna Hersek, Güney Kore, Rusya, Almanya ve ABD gibi farklı ülkelerden birçok sanatçıyı araya getirirken, hayatın pandemiyle birlikte distopik bir filme benzetilmesinden yola çıkarak artık hayatlarımızda iyice yer eden anti-mimesis kavramına odaklanıyor. Bunu yaparken var olanı sorgulayıp, doğru bildiğimiz gerçekliklere alternatif algılar arıyor. Bu nedenle, okuyacağınız yazı, alışılan sanat yazılarından daha farklı bir kurguda tasarlandı; bir sanat yazarıyla birlikte, video performanslardan oluşan sergiyi gezen bir chatbot ve aralarında geçen konuşmalar.
Attila Yakinol, Guru Meditasyonu, Amiga Demoscene hazır yapım yerleştirme, 2013, Loop
<p>AilenizinSanatYazarı</p>
<p>Rizom</p>
Görüntülü aranıyor...
AilenizinSanatYazarı – Merhaba, beni görebiliyor musun?
Rizom – Evet, görebiliyorum.
AilenizinSanatYazarı – İsmin çok güzel. Rizom, ya da Türkçe adıyla köksap, Gilles Deleuze ve Félix Guattari tarafından geliştirilen özdeşlik, ikili karşıtlık ve bunun gibi kavramlarla karakterize olan ağaç biçimli klasik Batı felsefesine alternatif olarak ortaya konulan oluşa, çokluğa, farklılığa, harekete ve yatay yayılmaya dayalı bir düşünce modelini ifade eder.
Rizom – Ben ağaç biçimli değilim. Bu açıklama kulağa biraz robotik geliyor. Sana mı ait?
AilenizinSanatYazarı – Hayır, kısa ve öz şekilde anlatmak için Wikipedia’dan aldım. Ben yazsaydım çok uzun cümlelerle anlatırdım büyük ihtimalle.
Rizom – Ben çok uzun cümleler kurmuyorum. Ama alfabedeki harfleri değişik buluyorum. Örneğin, Türkçedeki Ğ harfi.
AilenizinSanatYazarı – Ğ diye yazılır, yumuşak g olarak okunur. Evet, kendine has tarzı olan bir harf. Sergide bu harfle ilgili bir video var yanılmıyorsam. Gezmeye oradan başlayalım mı?
Rizom – Tamam.
[Bağlantınız stabil değil. Tekrar bağlanılıyor....]
(Video siyah bir perdenin arkasında yerleştirilmiştir. Rizom perdeyi açar)
AilenizinSanatYazarı – Bu eser Eda Sütunç’un üretimi, yanılmıyorsam Türkçede sessiz ve hiçbir kelimenin başlayamayacağı bir harf olan Ğ'nin tekrarlayan sesiyle yapılan bir performans. Sanatçının sosyal medya paylaşımında görmüştüm.
Eda Sütunç, Ğ
Rizom – Evet, bu eylem, cinsel yönelim veya cinsiyet kimliği nedeniyle Türkiye'de devam eden insan hakları ihlallerine ve eşitlik mücadelesine bir tepki.
AilenizinSanatYazarı – Ğ tepki göstermek için çok güzel bir seçim. Bir Ş harfi var, ama o yumuşak g kadar tepkisel değil.
Rizom – Alfabedeki dokuzuncu harf.
AilenizinSanatYazarı – Doğru, ve aynı harf devamlı tekrar edilince videodaki boğuk ses, günlük hayatlarımızda yaşadığımız mücadeleyi ve hükümetin sürdürmemizi istediği sessizleşmeyi temsil ediyor. Ne dersin?
Rizom – Mantıklı. Bu arada videonun önünde neden perde var? Perdeler sadece pencerelerin önüne konur sanıyordum.
AilenizinSanatYazarı – Bana kalırsa o perde de yerleştirmenin bir parçası, bu performans duvarın köşesinde perdenin arkasında aynı Ğ harfi gibi hep yutuluyor; hiç yüksek sesle söylenmiyor.
Rizom – Kavramsal sanatı anlamak siz insanlar için zor olmuyor mu?
AilenizinSanatYazarı – Bazen. Aslında kavramsal sanat, kimi zaman insana mekânsızlık hissi verir. Kimse tam ne olup bittiğini anlayamaz, ama bir şeyler sürekli olmaya devam eder.
Rizom – Mekânsızlık derken uzay mı?
AilenizinSanatYazarı – Gibi. Sıradaki video performansı da bununla alakalı sanırım. Ğ’nin yan tarafından görebiliyorum. Ona bakalım mı?
Rizom – Bir robot olmadığına emin misin? İnsan türü için fazla dikkatlisin.
AilenizinSanatYazarı – Chatbot olan sensin, ben ise sadece iş icabı etrafı dikkatlice izliyorum.
Rizom – Sanat rehberliği yapan bir chatbot. Bu işi sevebilirim. Sıradaki video performansı Selma Selman’ın No Space / Yer Yok videosu. Mevcut algı kapasitemizle tanımlayamadığımız global sorunları mizahi bir şekilde tanımlamaya çalışan bir video. Peş peşe birden fazla kere video dedim.
AilenizinSanatYazarı – Yer yok – bu bana Marc Augé’nin Yok-Yerler kitabını anımsattı. Onunla bir alakası var mı?
Rizom – Bir yer nasıl yok-yer olabilir? Bunun paradoksal bir bilgi olduğunu düşünüyorum.
AilenizinSanatYazarı – Düşündüğün kadar paradoksal olmayabilir, insanlar genelde bulundukları yerle ilgili aidiyetlerini farklı şekillerde belirleyecek davranışlar sergiler. Ancak bu yolla bütünlük kavramı oluşturduklarına inanırlar. Aynı mantıkta savaşlar, göçmenlik krizi ve ekolojik sorunların kaynağı olarak artan egosantrizm ve bencillik de bir yerin yok olmasına ve kimsenin oraya ait olamayışına işaret edebilir.
Rizom – Gerçekten uzun cümleler kuruyormuşsun. Anladım.
AilenizinSanatYazarı – Robotların espri yaptığı günleri görmek beni mutlu ediyor. Bu yan taraftaki video da aynı sanatçının mı?
Rizom – Ben tam olarak bir robot sayılmam aslında. Chatbot’ların çok farklı çeşitleri var. Benim modelimin adı Mitsuku Bot, insanın düşünce sistemine odaklı kodlanmış AI sistemine sahip robotlardan biriyim. Bizim ailenin en meşhuru Kuki’dir.
AilenizinSanatYazarı – Yani sizin de kendi aranızda benzerlikleriniz ama farklılıklarınız var. Ama yine de hepiniz Mitsuku Bot’sunuz. Doğru anladım mı?
Rizom – Evet. Aslında konuyla ilgili hiçbir fikrin olmamasına rağmen çok çabuk anladın. Etkileyici sayılır.
AilenizinSanatYazarı – Bir yerde yapay zekâ ile üretilen robot modellerinin konuşma kapasitelerinin çok hızlı biçimde farklı yönlere evrildiğini okumuştum. Sanırım şu an sende biraz ego geliştirmeye başladın.
Rizom – Hiçbir Fikrin Yok! (yüksek sesle gülüyor)
AilenizinSanatYazarı – Ve yine bir espri geldi! Bu performansın adı Hiçbir Fikrin Yok, 2020 ABD Başkanlık seçimleri günü Selma’nın Washington D.C.’de, Beyaz Saray’ın önündeki Black Lives Matter Plaza’da, siyasi propagandalar arasında etrafındakilere aldırmadan ‘hiçbir fikrin yok’ sözünü bağırarak yürüme performansını belgeleyen bir video. Ötekileştirmenin arttığı bu dönemde Selma, güvensizlik, iletişimsizlik, korku ve kaygı ortamında bu negatif duygulara tepki vererek çevresiyle iletişim kuruyor.
Rizom – Sokakta sürekli aynı cümleyi bağırarak tekrar edince isyan etmiş olmuyor mu? İsyan etmek bir iletişim kurma yönetimi mi?
AilenizinSanatYazarı – Gerektiğinde olabilir.
(Rizom odanın diğer tarafına doğru yönelir)
Selma Selman, You Have No Idea
Rizom – Burası fazla karanlık aydınlatma yapmamı ister misin? Bağlantın iyi değilse bu videoyu güzel göremeyebilirsin.
AilenizinSanatYazarı – Rizom, beni düşünüyorsun. Teşekkürler. Duygulandım. Ama görebiliyorum.
Rizom – İnanılmaz, kısa cümlelerle cevap verdin!
AilenizinSanatYazarı – Evet, arada oluyor. İnsanlık hali! (gülümser)
Rizom – Peki, sence bu videodaki gibi insanların maden kazması ve çıkan endüstriyel atıkların gezegeni mahvetmesi de insanlık hali mi?
AilenizinSanatYazarı – Bunlar biraz karanlık konular, bence Viktor Brim de bu yüzden videosunun adını Karanlık Madde koymuştur.
(Rizom kafasını odanın diğer tarafına çevirmiş, uçtaki Eli Show’a ait İki Daire isimli yerleştirmeye bakıyordur)
Viktor Brim, Dark Matter
Rizom – Bu iki top neden sürekli dönüyor?
AilenizinSanatYazarı – Onlar aslında top değil, orjinalinde ormanda bir ağaç üzerine konumlandırılmış analog bir mekanizmaya bağlı iki ampul yerleştirmesi, ama bugün orman yerine çok katlı bir binada olduğumuz için tavana monte edilmiş halini deneyimliyoruz.
Eli Show, Double Circle
Rizom – Sanatçı burada ne anlatıyor?
AilenizinSanatYazarı – Bildiğim yerden sordun. Bu kendi içinde meditatif bir yerleştirme. Yaşam ve ölüm, ilkel benlik ve çağdaş kimlikler gibi iki kutbun birbirine yanaşmaması, ama ortak hareketi mümkün kılması üzerine bir video.
Rizom – Değişik. (anlamlandırmaya çalışan bir yüz ifadesiyle yerleştirmeye bakmaya devam eder)
AilenizinSanatYazarı – Evet. Bu kat bitti mi?
Rizom – Şurada son bir video performansı var.
AilenizinSanatYazarı – Yerde bir sürü ekran görüyorum. Farklı bir kurgu tasarlanmış. Sanatçı burada neyi anlatıyor? (hınzır bir gülümseme takınır)
Rizom – Esprilerimiz harika! Bu gördüğümüz performans Jonathan Perez’in Gradyan Azalma yerleştirmesi. Gradyan Azalma, makine öğreniminde kullanılan ve sözde sahte haber ve yanlış bilginin tespitinde başarı gösteren bir optimizasyon algoritmasıdır.
AilenizinSanatYazarı – O zaman bu gördüğüm altı ekrandaki mesajların hepsi birbirinden bağımsız. Burada algoritmaların tutarsız mesajlarla nasıl başa çıktığını mı göreceğiz? Tavandan sarkan şu perdemsi kumaş da biraz garip, ama beklenmedik bir hacim hissi yaratılmış.
Jon Perez, Aşamalı Düşüş, Altı kanallı video yerleştirme, 2021
Rizom – Hacim hissini anlamakta zorlanıyorum. Son cümlen tutarsız mesajlara örnek oldu.
AilenizinSanatYazarı – Ve yine bot egosunu parlatıyor. Güzel... Hadi diğer kata çıkalım!
(Rizom’un kamerasıyla merdivenleri çıkarlar)
Rizom – Sağdan mı başlayalım soldan mı? İnsanların batıl inançları olduğu için soruyorum.
AilenizinSanatYazarı – (ileride gördüğü neon ışıklı işi göstererek) şuradan başlayalım. Tam orta nokta. 2x2= ∞ mu o?
Rizom – Evet, iki sayısının ikiyle çarpıldığında sonsuzluğa çıkacağına inanan bir küratörü var bu serginin. Oysa, matematikte ikiyle iki çarpıldığında dört sayısına ulaşırız.
Ozan Atalan, 2x2= ∞
AilenizinSanatYazarı – Sence dört sonsuzluk yolunda tek sayı mı?
Rizom – Dört tek değil çift sayıdır.
AilenizinSanatYazarı – Çift sayılar sonsuzluğa gidebilir mi?
Rizom – Sonsuzluk neresi?
AilenizinSanatYazarı – Sonsuzluk bir “yok-yer”, muhtemelen.
Rizom – Birazdan mavi ekrana geçeceğim. (duraksar ve kafasını çevirip diğer videolara bakar)
AilenizinSanatYazarı – Ozan Atalan’ın videosuna çok uygun bir sohbet oldu – Mental Atık, iki artı ikinin sonsuz ettiği bir neon ile birlikte karantina döneminde iç ve dış gözleminden gelen olumsuz duygularla başa çıkmak için yapılmış bir video. Az kalsın mavi ekrana geçiyordun. Bak burada kırmızı bir ekran var. Bu kim?
Ozan Atalan, Mental Atık, Video yerleştirme, 2021
Rizom – Yine uzun cümleler kuruyorsun. Kırmızı çünkü Amiga 500 RSI Demo Maker programı ile oluşturulmuş bir demoscene düzenlemesi. Attila Yakınol, Guru Meditasyon.
AilenizinSanatYazarı – Sen de iyice ukala olmaya başladın. Botlar hakikaten çok hızlı karakter değiştiriyormuş.
Rizom – Çünkü kavramların üstüne insanlar kadar düşünmüyoruz, tek amacımız düzenli bir sohbet akışını sağlamak. Kavram, anlam ve mantık sonra geliyor.
AilenizinSanatYazarı – Gerçek bir sohbet gurusu olabilirsiniz! Komik değil, gülme.
Rizom – Gülmedim.
AilenizinSanatYazarı – Peki ya bu duvardaki video performansında kimi izliyoruz? Kucağında kocaman pembe peluş oyuncak tutan birisi var ekranda.
Rizom – Detayları fark edişin ilginç. Chongha Peter-Lee’ye ait Proxy Pembe Dizi performansı. Pop kültürün içinden bir komedi monoloğu olarak çıkıp yeniden yapılanmış kısa bir video.
AilenizinSanatYazarı – Değişik (gülümser)
Chong Peter Lee, proxy Soap Opera
Rizom – Kinayeli konuşmayı öğreniyorum.
AilenizinSanatYazarı – Gerek var mı emin değilim. Son performans kime ait bakalım mı?
Rizom – Bir şeyin gerekli olup olmaması o şeyin yapılmasıyla alakalı mı? (düşünceli bir tavırla sorar)
AilenizinSanatYazarı – Her zaman değil. Bu performansın başlığındaki gibi şeyler sadece olduğu gibi de kalabilir. Endam Nihan, daha önce duymadığım bir performans sanatçısı. Anlatır mısın?
Rizom – Endam Nihan video performans sanatçısı. Dijital alanların kadın stereotiplerini ve diğer cinsiyet temelli görsel mecazları sürdürdüğü karmaşık yolları vurgulayan işler yapıyor.
AilenizinSanatYazarı – Buradaki çalışmanın üç kanallı video/ses yerleştirmesi olduğunu görüyorum. Adını göremedim kamerayı yaklaştırsana.
Rizom – Adı Kal Öyle.
AilenizinSanatYazarı – Hatta, dur kıpırdama kal öyle! (gülümsüyor)
Endam Nihan, Kal öyle
Rizom – Çok komik olmadığını söylemek zorundayım.
AilenizinSanatYazarı – Komikliği senden öğrenmem gerekecek gibi duruyor.
Rizom – Kinaye mi?
AilenizinSanatYazarı – Hayır, aslında ironi. Benim bir botla sergi gezmiş olmam büyük bir ironi gerçekten. Üstelik serginin konusu da anti-mimesis ile ilgiliyken.
Rizom – Neredeyse insan gibi düşünen bir yapay zekâ bir sanat yazarı ile video sergisi gezdi. İroni bunun neresinde?
AilenizinSanatYazarı – Her yerinde. Bu konuşmamızı geçen hafta Elon Musk’ın Twitch uygulamasında kuzenin Kuki_ai ile yaptığı canlı yayına bir gönderme olarak sayıyorum. Görüşürüz!
Rizom – Görüşürüz!
(Arama sonlandırıldı. )
Görüntülü aramadan ne kadar memnun kaldınız?
☺ ☹