Zeynep Kayan’ın sandalye ile ikinci kez başlıklı sergisi Zilberman’ın Mısır Apartmanı’ndaki ana galeri mekânında 11 Mayıs’a kadar devam ediyor. Sergideki sandalye imgesinin araladıklarına ve işlerin kurduğu diyaloğa bakıyoruz
Yazı: Aybüke Sanuç
Solda: Zeynep Kayan, sandalye ile ikinci kez: ip II, 2021
Sağda: Zeynep Kayan, sandalye ile ikinci kez: ip, 2023
Zeynep Kayan'ın sanatsal pratiği, video, fotoğraf ve ses parçaları kullanarak yarattığı varyasyonların tekrarlayan yapısını keşfetmeye odaklanır. Kayan, çoğunlukla portre ve performans üzerine odaklanan çalışmalarında tekrarı temel bir araç olarak kullanır. Kayan'ın yapıtlarının “eski”yi “yeni”ye dönüştürmeyi amaçladığı söylenebilir; bu da imgeyi çarpıtmaya dayalı bir yaratım sürecidir. Kayan, çalışmalarını hareket ve değişimden ilham alan tek bir imge, bir jest, bir ses ya da bir söz dizisinin varyasyonları üzerine deneyler olarak tanımlamayı tercih ediyor. Zeynep Kayan'ın sandalye ile ikinci kez sergisi, “an” ve “süre” kavramları üzerine bir tartışma zemini oluştururken, “algı” çerçevesinde eylemlerimizin sonsuz olasılıklarına bir bakış sunuyor.
Zeynep Kayan, sandalye ile ikinci kez, 2023, 3 kanallı video
Zeynep Kayan'ın kişisel sergisi sandalye ile ikinci kez, sanatçının Rijksakademie'deki misafir sanatçı programı sırasında ürettiği işlerden oluşuyor. Sanatçının pratiğinde sandalyeyle ikinci kez haşır neşir olmasının ardından ortaya çıkan sergideki işler, tekrar üzerinden bir benlik diyaloğu denemesi. Sandalye imgesiyle ilk olarak Kayan'ın büyükannesiyle ilişkisini temsil eden 00'43" (2022) ve 00'38" (2022) başlıklı video işlerinde karşılaşıyoruz. Ardından, Rijksakademie Open Studios 2023'te yer alan performans çalışması I started on the second week and i'm still pulling the chair (2023) ile sandalye imgesinin, geçmiş anılarının gücüyle beslenen bedeni aracılığıyla ivme kazandığına tanık oluyoruz. Bu ilişki, sanatçının bu anıların fiziksel mekânlarından uzaklaştığı, bunun yerine kendi bedenini yabancı bir mekânda yeniden yorumlayarak onları yeniden yarattığı düşünüldüğünde özellikle dikkate değerdir. Sandalye, sadece büyükannesinden miras kaldığı için değil, aynı zamanda var olmayan bir varlığa yaptığı göndermeyle de Kayan'ın hayatında önemli bir duygusal nesneyi temsil ediyor. Kayan'ın işleri bu ortak nesneyi, var olan ya da olmayan tüm olasılıkları üstlenerek geçmiş ve gelecek ikiliklerini barındıran bir varlığa dönüştürüyor.
Zeynep Kayan, sandalye ile ikinci kez, Sergiden görünüm. Fotoğraf: Kayhan Kaygusuz
Sergiye girdiğimizde bizi, Kayan'ın kendisiyle kurduğu diyaloğun belirsizliğine gönderme yapan bulanık bir portresi karşılıyor. Kayan'ın pratiğindeki baskın siyah-beyaz renk paletinin ötesine geçen mavi portreler, var olan anları belirsiz bir şekilde yenileyerek zamanda bir kırılma yaratıyor. Kayan, epistemolojik bir yüzleşme olarak nitelendirilebilecek bir şekilde, büyükannesinden miras kalan ve geçmiş anıların hiçliğiyle somutlaşan bir sandalyenin üzerinde kendi iç benliğiyle belirsiz bir karşılaşma yaşıyor.
Zeynep Kayan, sandalye ile ikinci kez: mavi portreler I-II-III, Fine art baskı, 120 x 56cm, 2024.
"Zeynep Kayan'ın sandalye ile ikinci kez sergisi, 'an' ve 'süre' kavramları üzerine bir tartışma zemini oluştururken, 'algı' çerçevesinde eylemlerimizin sonsuz olasılıklarına bir bakış sunuyor."
Sonsuza dek tekrar eden anların olasılıklarının ortasında konumlandırılan tavandan sarkan ip yerleştirmeleri, Kayan'ın anlatısını pekiştiriyor ve ipin ucunda ne olduğunu ve olabileceğini inceliyor. Mekâna özgü iplerin yerleştirilmesi, Kayan'ın videolarının ötesine taşarak sergideki nesneler arasında çapraz referanslar yaratıyor ve birbirlerinin anlatılarındaki değişimi pekiştiriyor. Kayan'ın ördüğü anlatılar ekseninde ilerledikçe, Kayan'ın Berlin'deki bir önceki kişisel sergisi bir bir iki bir iki üç'ten aşina olduğumuz nesneler, Kayan ve büyükannesi arasında belirsiz bir temas noktası daha yaratıyor. Sergiye adım atar atmaz bizi karşılayan iplerin izlerini taşıyan eller, gerçeklik ve algının kesiştiği noktada şiirsel bir bakış açısı sunuyor. Henri Bergson'a göre asıl sorun, belli bir kalıp içindeki dizilimin hareket yarattığı yanılgısıdır. Kayan, neredeyse görünmez bir sandalyeye bağlı ipi çekerek hareket etmek ve hareketsiz durmak arasındaki bu sürekli yanılgı durumunu keşfediyor gibi görünüyor. Bu eylem, algılarımızın bizi yanıltabileceğini çünkü doğamız gereği nesneler hakkında tam bilgiye sahip olmadığımızı öne süren Edmund Husserl'in merceğinden de yorumlanabilir.
Zeynep Kayan, sandalye ile ikinci kez, Sergiden görünüm. Fotoğraf: Kayhan Kaygusuz
Manipüle edilmiş fotoğraf baskıları, Kayan'ın projeksiyonlar aracılığıyla tanık olduğumuz performanslarına başka bir performatiflik katmanı getiriyor. Kayan, anların ritimlerini yeniden inşa ederek baskılar aracılığıyla hareketin olanaklarını sağlamlaştırıyor. Film şeritlerinde, her ne kadar tamamen hareketsiz görünse de, her sahne var olmak için bir diğerinin hareketine ihtiyaç duyar. Kesitleriyle film uzunluğundaki zaman, ancak görüntülerin bir bütün olarak canlanmasıyla ortaya çıkar. Belli bir akış içinde işleyen ve hareket oluşturan bu zaman, yine de belli bir düzen içinde sıralamanın hareket oluşturduğu yanılgısına yol açmamalıdır. Kayan, ses ve hareketin yapısökümünü kullanarak bu kavramın altını çiziyor; kendi ifadesiyle, "tekrar etme ve arzuyu tekrar etme arzusuyla, tükenmişlikle, şeylerin her gün nasıl değiştiği ve giderek nasıl ayrıştığıyla, hiçbir yere gitmeyen dansla, yoğunlaşma ve kesintisiz çelişkiyle ilgileniyor."
Zeynep Kayan, sandalye ile ikinci kez, Sergiden görünüm. Fotoğraf: Kayhan Kaygusuz
Gilles Deleuze'ün Fark ve Tekrar kitabında belirttiği gibi, Kayan tekrar kavramına tıpkı damlayan suyun ritmik tekrarı gibi yaklaşır. Sürekli hareketle imgelerin tekrar tekrar parçalanmasına tanık olduğumuz sandalye ile ikinci kez, hareketi hareketsizliğe indirgeyerek ardışık hareketlerimize son veriyor. Kayan'ın odaklandığı hareket kavramının dolaylı olarak süreyi de içermesi, bize yine Bergson'un mekânsal zaman ile süreyi birbirinden ayıran düşüncelerini hatırlatıyor. Bergson, sürenin gerçek olanı oluşturduğunu, ancak mekânsal zamanın bir tasarım ürünü olarak var olduğunu ve böylece yapay bir gerçeklik hâline geldiğini savunur. Süre, durumlar arasında salt bir geçişe indirgenemeyen zaman kavramıdır; amacını bölümler arasında bağımsız olarak yerine getirir. Bu kavramdan yola çıkan Bergson, "sinematografik yanılsama" olarak adlandırdığı, bireyin algıları aracılığıyla statik kesitlerin birleşimini araştırır. Kayan'ın işlerinde halat, gerçeklikle dolaylı bir ilişki kurarak tek bir anın tüm olasılığını somutlaştırıyor. Titreşim yoluyla karıncalı bir sesin açığa çıkmasına aracılık eden ipleri çektiğinde, ipin diğer ucunun sandalyeye bağlı olmama ihtimalini düşünürken tüm olasılıkları elinde sıkıca tutuyor ve böylece ipin kendisine dönüşüyor. Ardışık bir şekilde düzenlenmiş imgenin tüm olasılıklarını analiz eden Kayan, imge düzleminin sınırlarını aşarak görsel anlatılar üzerinden sorgulamasını sürdürüyor. İmgenin görünürlüğü, hareket etmesi koşuluyla değerlendirilir. Dolayısıyla Kayan'ın üretimlerini Bergson'un düşüncesi ışığında incelediğimizde, hareketi imgeden kopuk bir şekilde değerlendirmek imkânsız hale geliyor.
Zeynep Kayan, sandalye ile ikinci kez: rehearsal II, Mat fiber baskı , 46x83,5 cm, 2023
Kayan, Proust'un deyimiyle kayıp zaman ile yakalanan zaman arasındaki eksende, bilgi ile hakikat arasında gidip geldiğimiz gerçekliği alternatif bir anlatı yapısıyla kurguluyor. Çalışmalar, algılarımızı şekillendiren dünya ile öznel kavrayışlarımız arasındaki temsili araştırarak, geçmiş ve geleceğin incelenmesini her daim mevcut olan an üzerinden kesintiye uğratıyor. Sandalyeyle geçen ikinci zaman, herhangi bir ampirik zamanın ötesine geçmemizi ve o anların sınırsız olasılıklarını tekrar tekrar hatırlatarak mevcut anılarımızın dönüşümüne tanıklık etmemizi sağlarken, şimdiki andan kaçma arzusu ile onları yakalama özlemine işaret ediyor.