B.K. (Burak Kabadayı)’nın Sabit Değişkenler, Dinamik Aralıklar başlıklı sergisi AVTO’da 8 Şubat'ta sona eriyor. Hareket ve enerji kavramlarını modifiyeli araç kültüründen örneklerle ele alarak yerli üretim otomobiller, bu otomobilleri üretim amacının dışında, gösteri odaklı keyfi bir pratik ile kullanan amatör sürücüler, sürüşe etki eden çevresel ve mekanik unsurlar arasındaki kompleks ilişkilerin izini süren sergiyi değerlendirdik
Yazı: Deniz Gül
Burak Kabadayı, Sabit Değişkenler Dinamik Aralıklar sergisinden, AVTO’nun izniyle
B.K.’nın vasıtaları (agency) dağıtık atfetmesi onları bağımlı/bağımsız değişken statüsünde gözlemlemeyi beraberinde getirir ya da getirmez. Konu vasıtanın -örneğin proteinin- hangi ortamda nasıl bağlanacağı değil, icranın zamanıdır. Gözlemlediği/oluşturduğu ortamlar sosyolojik saha çalışmaları olarak da okunabilir. Bu yazıda B.K.’yı zamanı/ hafızayı/icrayı çalışması açısından nörobilimsel bir yaklaşımla okumayı teklif edeceğim.
Kişinin (vasıta) bağlam bağlı dürtüsel davranışı vardır. Beynin uyarıcılara duyarlıdır. Beynin çalışma biçimi sürekli tahmin üretmektir. Bedende ve çevrede neler oluyor? Hava basıncı, rüzgâr, güneş, otomobil motorunun titreşmesi, koltuğun kumaşı, göz kapağındaki kaşıntı, açlık, arzu… Etki zinciri süreklidir. Duyusal uyarıcılara ek beynin bir data havuzu vardır: geçmiş deneyimler. Beyin sadece bir tahmin makinası mıdır? Deterministler bu soruyu özgür irade sorusunu öne atarak da tartışırlar. B.K. bilinç ve zaman gibi kümelerde bazı izlenimler yakalıyor.
Burak Kabadayı, Sabit Değişkenler Dinamik Aralıklar sergisinden, AVTO’nun izniyle
Kariyerinin farklı döngülerinde çalıştığı durum/deneyler, eyleyenleri ve kolektif manzara—bazen bir ağ haritası, bazen 24 saat—son kişisel sergisine verdiği başlıkta kendini netlemekte: Sabit Değişkenler, Dinamik Aralıklar… B.K. sabit değişkenler ve dinamik aralıklar belirler.
Elbette B.K. zamanla çok ilişkili olan bir şeyi, hafızayı çalışıyor. Sur’un duvarında zamana kazınmış kurşun deliğinin negatifi ya da bir ağacın bir pencereden göründüğü kadarıyla bir günü, eriyip formunu değiştirmekte olan bir buzun kalıbını alma denemeleri… B.K. hafızayı taşır; performatif bir hafızayı, kolektif bir hafızayı, deneyim nasıl aktarılır sorusuna odaklanarak.
B.K.’nın eserinde benim daha derinlemesine tartışmak istediğim mevzu zamandır. B.K. belli zaman aralıklarına bakar. İşleri, kurallarını belirlediği kapalı devrelerdir. Atadığı vasıtalar -örneğin kol saati, örneğin araba- diğer vasıtalarla -örneğin aynı mahallede yaşayan 6-12 yaş arası çocuklar, örneğin farklı semtlerde yaşayan amatör sürücüler- bakış üzerinden buluşur. B.K. vasıtalara bakışı gözlemleyebileceği deneyler/deneyimler atar. Bakış yalın bir manzaraya dışarıdan bakış değildir. Vasıta—kişi ya da araç—performatif bir eylem içinde bakışı üretendir. Vasıtanın zamanında, bir diğer vasıtayla buluşma üzerine kurulan…
Burak Kabadayı, Sabit Değişkenler Dinamik Aralıklar sergisinden, AVTO’nun izniyle, Fotoğraf: Doğa Yirik
Vasıtalar zamanı nasıl deneyimler? Burada zamanı fiziksel bir tartışmaya sürüklemeden bakış ve deneyim (bilinç) üzerinden açmaya devam edelim. Bir notla: Fiziksel sistemlerin zamandan bahseden dinamikleri vardır, bir diğer deyişle dinamikler zamanı imler. Vasıtanın bulunduğu yer ve esna bize bazı dinamik aralıklar vermekte.
Zamana dair çatal: Zamanın bakiliği, zamanın mevcutluğu. Baki zamanda geçmiş, gelecek ve şimdi eş değerde bir kabuldedir, şimdi ihtiyaridir (arbitrary). Vasıtaların şimdiki versiyonları, geçmiş veya olası diğer versiyonlarıyla eşit ölçüde gerçektir. Mevcut zamanda ise şimdi vardır.
Burak Kabadayı, 24 Saat
Çatala Einstein’ın görelilik kavramını açan bir tren örneğiyle yaklaşalım. Işık hızının 2/3’ü hızla giden bir trenin içinde, trenin önünde ve arkasında yerleştirilmiş panellere eşit aralıkta konumlanmış bir kişi, her iki yöne eş zamanlı ateş eder. Kurşun: aynı hızda, aynı mesafede. Paneller aynı anda paramparça olurlar. Trenin dışında, platformdan sahneyi izleyen kişi ise sadece arka panelin parçalanışına tanık olur—trenin hızıyla ön tarafa giden kurşunun hızı katlandığından ya da kişi sadece platformda durarak trenin gittiği yöne aksi bir hareket arz ettiğinden. Trenin içindeki kişi için başka, platformda duran kişi için başka bir görüntü/gerçeklik vardır.
Burak Kabadayı, Bırak Orada Kalsın
Bu örneği B.K.’nın Sabit Değişkenler, Dinamik Aralıklar’da kurduğu bakış ile geliştirelim. Avto’nun Cihangir’deki mekânına girdiğimizde çok kanallı bir video yerleştirmesiyle karşılaşıyoruz. Kuş bakışı kayıt: Bir daireyi tavaf eden (döngüsel) beyaz Tofaş araç. Geniş açı bir kayıt: Çekicinin bir ufka doğru seyraldığı (lineer), üstü dumanlı beyaz Tofaş araç. Öznel bir kayıt: Seyir halindeki aracın içi, dikiz aynası, cam küre. Nesnel bir kayıt: Sabit ve değişken parametrelerin seyri, gösterge paneli. Ses bileşenleri: Otomobil motoru, egzozu, lastiğine özgü gürültülerden oluşan düzenleme.
Neredeyiz? Bir performans alanındayız. Drift, spin gibi modifiye Tofaş gösterilerinin gerçekleştiği kullanıma kapalı bir pistte gerçekleşen deneyi seyirdeyiz.
Burak Kabadayı, Circle, 2017, Sabit Değişkenler Dinamik Aralıklar sergisinden, AVTO’nun izniyle
B.K. video estetiğini çeşitli şekillerde çalışmış bir sanatçı. Sabit Değişkenler, Dinamik Aralıklar’daki becerisi, kullanageldiği medyayı işin bahsettiği diğer vasıtalar gibi—araba, şoför, çekici vs.—kurgulamış olmasından geçmekte. Elbette mekâna yerleşerek. Egzoz borularına bağladığı, geri planını renklendirdiği ekranlarda bakışı bakıştan bakışa zıplatır. Tofaş serisi modifiye bir aracın içinde, dışında, arka koltuğunda, dikiz aynasında, hız panelinde, ön camında… Yer/perspektif değiştirerek bakışın dağıtık nüvesini yakalar. Gözlemciler katlanır. Sekanslar film estetiğinde olduğu gibi birbiri içine geçmez, akış akışa yedirilmez. Her sekansın kendi aralığı, kendi döngüsü vardır. Değişen ekran ibaresi, patine olan zemin gibi zamanı algıladığımız küçük dinamiklerle karşılaşırız. Oldukça tanımlı bir aktivite zinciri izleyicinin (gözlemci) zihnindeki zamanı aktive eder. İzleyici de deneyin içindedir. Araç (gözlemci), sürücü (gözlemci), sanatçı (gözlemci), izleyici (gözlemci): Vasıta. B.K. izleyiciyi içeri aldığında kişiyi araçların hızıyla belli bir zaman akışına kilitleyerek muazzam bir boyut açar. Kişi hareket halindeki aracı izleyendir ve de sürücünün deneyimine ortaktır. Bu ortaklık bakışın tahakkümüne bırakılmamış, kişinin bedeninde işleyen zamandadır. Burası tuhaf, dinamik bir aralık. B.K.’nın gözlemcinin zamanına dair sorduğu soruların çarpanlarıyla: Zamanı diyebilir miyiz?